Bắc Ninh cũng là cái nôi của chợ âm dương. Tôi tìm và được biết, làng ó, thuộc khu phố Xuân ổ, phường Võ Cường, TP. Bắc Ninh là nơi có nhiều huyền thoại về chợ âm dương, là nơi diễn ra chợ âm dương lâu đời nhất Việt Nam nhưng đã bị mai một dần theo sự phát triển và hội nhập của cuộc sống.
Thế nhưng, năm Canh Dần này, vào ngày 4 và 5 tháng giêng, tức ngày 17 và 18.2.2010, vừa qua, lễ hội chợ âm dương đã được tái hiện nguyên bản, mang đậm màu sắc, văn hoá của người dân Kinh Bắc.
Có rất nhiều lý do để người ta đi chợ âm dương. Đi để mong muốn gặp lại người thân đã khuất có thể là cha mẹ, anh, em, bạn bè và người yêu. Đi để đổi tiền dương sang tiền âm. Đi để tự cho mình được lạc vào cảm giác ở cõi âm. Đi để biết những miền văn hoá khác nhau. Đi để người ta trút hết những gì thuộc về năm cũ, hy vọng nhận được sự ủng hộ của người âm trong năm mới, mong muốn có sự giao hoà âm dương để cái tâm thanh thản, an lành…
Theo lời kể truyền từ đời này qua đời khác của những người cao tuổi ở làng ó thì chợ âm dương của làng có từ những năm 40 sau Công nguyên. Tức là thời kỳ Hai Bà Trưng chống quân xâm lược.
Cuộc chiến ác liệt xảy ra ở vùng đất này, nhiều binh sỹ tử trận, người thân, người dân trong vùng mua đồ cúng, tế lễ các vong hồn để cầu chiêu, cầu phúc… Thế là chợ âm dương được hình thành.
Cứ thế, chợ được người dân trong làng hưởng ứng, họ tìm đến chợ như một sự tự nguyện để cầu mong sự bình an, giao hoà giữa âm dương.
Cụ Nguyễn Văn Hỷ, 91 tuổi, người sống qua 2 thế kỷ, có nguồn gốc chính hiệu làng ó, hiện còn khoẻ mạnh và minh mẫn tâm sự: Có những giai đoạn chợ không hoạt động, bị gián đoạn là hồi chiến tranh chống Pháp, Mỹ… thế nhưng, khi có điều kiện là người dân tự tổ chức chợ như một lệ làng không thể thiếu trong đời sống tinh thần.
Cụ Hỷ khẳng định: Chợ âm dương ở làng ó có nhiều thú vị, khác biệt hơn chợ âm dương ở vùng khác bởi sự khác biệt về tầng văn hoá, về địa lý và cả về cội nguồn thuộc về con người, lịch sử.
Bao đời nay, chợ âm dương ở làng ó luôn được người tham dự đến để cầu siêu thoát cho các vong hồn.
Chợ họp 1 lần /năm vào tháng Giêng. Bắt đầu từ nhập nhoạng tối mùng 4 đến hết ngày mùng 5 tháng Giêng.
Bắt đầu vào xẩm tối, lúc trời đất nhập nhoạng là có lý do. Theo giải thích của người cao tuổi làng ó, thì đó là thời điểm giao hoà trong ngày giữa âm và dương. Gọi là chợ nhưng không có lều quán, nó được tổ chức theo quy ước của người dân làng ở tại bãi đất trống cạnh bãi tha ma hay còn gọi là nghĩa địa.
Nhất thiết bãi đất đó phải dưới tán cây đa cổ thụ và cạnh miếu thờ. Chợ không có ánh đèn, ánh nến. Đó là cái thú vị, khác biệt ở chợ này.
Gọi là chợ thì phải có mua – bán. Người ta mua bán hàng hoá thì ít mà mua bán mang tính tâm linh thì nhiều. Con vật duy nhất được mua bán trong chợ là con gà mái sống, đen tuyền. Vì theo quan niệm, đó là con vật trừ tà tốt.
Người đi chợ không được cười, không được nói, không được tạo âm thanh ồn ào. Người ta cứ lặng lẽ tham gia, lặng lẽ đi, nhìn, mua và bán. Bởi nếu nói to, có ánh đèn thì người âm sẽ không đến chợ để cùng họp với người dương được.
Ngoài gà mái đen, ở chợ âm dương của làng ó còn bán tiền vàng âm, trầu cau, hương, nến…
Người đi chợ chẳng mặc cả, họ cứ lầm lũi đi, nói với nhau thì cũng thì thào vào tai. Tất cả diễn ra trong bóng tối. Người dương nói chuyện với người âm và ngược lại.
Cứ thế, chợ diễn ra trong cả đêm mùng 4, đến khi bình minh bắt đầu ló rạng thì chợ kết thúc ngày mùng 4.
Tang tảng sáng của ngày mùng 5 là lễ hội Quan họ. Hát Quan họ ở chợ âm dương là Quan họ giải hạn. Lối chơi trong canh hát Quan họ của chợ âm dương không bị gò bó bởi lề lối mà chỉ là các giọng ca đối đáp theo giọng La rằng là chính.
Những điệu được hát trong phiên chợ âm dương mang âm hưởng chúc mừng đầu xuân, vui vẻ, mong một năm mới an lành cho cả người âm lẫn người dương.
Một liền chị cao tuổi ở làng ó kể rằng: Với người Quan họ, đã hát đối với nhau, yêu nhau là không được lấy nhau. Hằng năm, bà đi chợ âm dương để nói chuyện với liền anh đã mất, là người yêu cũ của bà ngày xưa.
Liền chị này đã lên chức bà, cuộc sống gia đình rất ổn định nhưng vẫn muốn quan tâm đến người xưa bằng lễ nghĩa, cái tình của người Quan họ.
Nếu có điều kiện, bạn hãy tham gia phiên chợ để được trải nghiệm cái cảm giác chưa hề có ở những phiên chợ dương gian.
Bắc Ninh đầu xuân Canh Dần!
