Tương giang thơ mộng trong cổ tích với câu chuyện Mỵ Nương – Trương Chi. Tiếng hát Trương Chi trên sông Tiêu Tương hàng ngàn đời nay là đề tài cảm hứng cho biết bao văn nhân thi sĩ. Giờ đây dòng Tương giang chỉ còn dấu vết là hồ nước, nhưng núi Tiêu Sơn thì vẫn vững bền. Tiêu Sơn tự (còn có các tên: chùa Thiên Tâm, Lục Tổ) tọa lạc trên núi Tiêu, thuộc xã Tương Giang, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.
Sử cũ ghi: “Chùa là một thiền viện, đào tạo các bậc cao tăng và cung cấp kinh sách cho nhiều chùa trong nước”. Những bậc dẫn lên chùa mát rượi bóng cây cổ thụ, ngỡ như đang đưa du khách đến chốn bồng lai. Có thể nói không ngoa rằng: đây là nơi đã khai sinh triều đại nhà Lý, bởi Lý Công Uẩn được nuôi dưỡng và hun đúc tài năng tại đây, nhờ trí tuệ và tâm huyết của Thiền sư Vạn Hạnh. Trên cột nhà bia còn lưu câu đối chữ Hán:
“Lý gia linh tích tồn bi kỷ
Tiêu lĩnh danh kha đắc sử truyền”
(Dấu thiêng nhà Lý còn bia tạc
Danh thắng non tiên có sử truyền)
Chùa Tiêu không chỉ là di tích lịch sử văn hóa và kiến trúc nghệ thuật được Nhà nước công nhận, mà còn là một danh lam với cảnh đẹp u nhã, thiên nhiên “sơn thủy hữu tình”.
Cao tăng Vạn Hạnh với chùa Tiêu
Tiêu Sơn là nơi linh địa của bậc cao tăng trí giả thâm thúy, Thiền sư Vạn Hạnh đã hành trì và khởi dựng vận mệnh quốc gia.
Thiền sư Vạn Hạnh sinh ra trong một Đại thế tộc ở làng Đình Bảng, cách núi Tiêu 3km. Từ nhỏ ngài đã thông minh xuất chúng, thông hiểu “bách gia chư tử”, “tam giáo” (Đạo Phật, Đạo Lão, Đạo Nho). Năm 21 tuổi, ngài xuất gia trở thành học trò xuất sắc nhất của dòng thiền Vinitaruchi, được vua Lê Đại Hành vô cùng tôn kính. Với kiến thức sâu rộng, đặc biệt thông hiểu kinh Bảo Vương Tam Muội, nên mỗi lời ngài nói ra đều được nhân dân coi là sấm truyền.
Thuở còn trẻ thơ, Lý Công Uẩn (vua Thái Tổ triều Lý) được gửi vào chùa Lục Tổ (tức chùa Tiêu) theo học Thiền sư Vạn Hạnh.
Không chỉ là người có công kiến tạo triều Lý, Thiền sư Vạn Hạnh còn là người đã khai sinh nền văn học viết của nước ta, với ba thể loại văn học đầu tiên: sấm ký, khuyến, kệ. Ngay sau khi Lý Công Uẩn lên ngôi vua vào năm 1010, đã tôn vinh Vạn Hạnh làm quốc sư.
Cao tăng Vạn Hạnh mất ngày 15 tháng 5 năm Thuận Thư thứ 9 (1018), ngày nay không rõ xá lỵ ở đâu. Nhân dân vùng Kinh Bắc truyền tụng: đương thời không ít người cho rằng Vạn Hạnh là cha đẻ của Lý Công Uẩn. Vạn Hạnh bày tỏ nỗi oan bằng cách chỉ tay vào con hổ đất bên bàn thờ mà thề: “Thân này, tâm này đã tu hành không vọng tưởng gì nữa, nhược bằng không thanh tịnh, mắc tội tà dâm thì xin trời trừng phạt và con hổ kia vẫn là con hổ đất, còn vẫn giữ phép giới siêu thoát thì hổ đất sẽ biến thành hổ thật”. Kỳ lạ, con hổ đất bỗng rùng mình biến thành hổ thật để Vạn Hạnh cưỡi. Người đời sau đã dựa vào tích đó để tạc tượng ngài.
Pho tượng cổ tạc ngài được đặt trong một khám thờ, bài vị khắc: “Lý triều nhập nội, Quốc công tề tướng Thiền sư Vạn Hạnh”. Tượng cao 50cm, chân dung ngài sinh động, ngồi uy nghiêm trên con hổ màu xám, một tay ôm lấy đầu hổ, bàn tay kia đặt lên đầu gối, mặt ngẩng cao, đôi mắt dõi vào cõi xa xăm.
Mới đây nhân dân Tiêu Sơn đã xây dựng phiên bản pho tượng Vạn Hạnh cưỡi hổ, kích thước lớn gấp hàng chục lần, đặt trên đỉnh Tiêu Sơn để du khách thập phương chiêm bái (xem ảnh).
Thiền sư Như Trí với chùa Tiêu
Thiền sư Như Trí trụ trì chùa Tiêu vào cuối thế kỷ XVII, đầu thế kỷ XVIII, là đệ tử nối pháp của Thiền sư Chân Nguyên (trụ trì chùa Long Động ở Yên Tử). Ngài có công phục hưng thiền phái Trúc Lâm, giữ gìn nhiều tư liệu quí báu của thiền phái, cùng nhiều chư tăng đương thời sưu tập, khắc in rất nhiều sách. Cuốn Thiền uyển tập anh được ngài khắc in năm 1715 tại chùa Tiêu, là bộ sử thiền giá trị của nền văn hóa Phật giáo nước nhà.
Thiền sư Như Trí viên tịch năm Bảo Thái thứ tư, đời vua Lê Dụ Tông (1723) để lại nhục thân xá lợi. Trên tháp Viên Tuệ có ghi “Nhục thân Bồ tát Như Trí hiệu Tính Không” và “Lê triều Bảo Thái đệ tứ niên” (Quí Mão 1723). Ngày 5-3-2004, tháp cổ được mở trước sự chứng kiến của chính quyền sở tại, các tăng ni đến từ Thiền viện Trúc Lâm Yên Tử, đại diện Bảo tàng Bắc Ninh, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam và đông đảo nhân dân địa phương. Hết thảy đều vui mừng khi thấy nhục thân của thiền sư Như Trí còn tương đối nguyên vẹn.
Các nhà khoa học đã tiến hành diệt khuẩn, nấm mốc, côn trùng. Các qui trình bọc vải, bó, hom, lót, thí được thực hiện thận trọng với 13 lớp sơn và thếp bạc. Pho tượng sau khi tu bổ nặng 34kg, chiều cao ngồi 78,5cm. Tượng được đưa về nhà Tổ của chùa Tiêu, đặt trong một khám sơn son thếp vàng có hộp kính dày 1cm, chứa đầy khí nitơ để bảo vệ.
