Chùa Đào Viên tọa lạc tại Tổ Dân phố số 7 Lư Cấm, phường Ngọc Hiệp, thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa.
ĐÀO hoa khai chánh mậu, đốn tiệm tam thừa, đạo dẫn hàm linh đăng giác địa.
VIÊN chi quang ngọc diệp, quyền thiệt vô biên huề tiếp tứ sanh thú nê hoàn.
Chùa Đào Viên do Đại sư Thích Hoằng Tín thuộc đời thứ 44 dòng Lâm Tế khai sơn vào năm Kỷ Mùi (1919), Ngài là người xã Bình Kiến, huyện Tuy Hòa (nay là thành phố Tuy Hòa), tỉnh Phú Yên. Đại sư đến vùng đất mới Lư Cấm, khi dân cư còn thưa thớt, cây cối râm rạp, Ngài xin làng khai phá khu đất gò hoang, cất một am nhỏ bằng tranh tre, vách đất tu hành.
Thế rồi ngày tháng dần qua, mọi vật cứ âm thầm theo định luật vô thường “thành trụ hoại không” mà thay đổi. Sau 17 năm khai sơn kiến lập gắn bó với chùa, Đại sư Thích Hoằng Tín đã an tường viên tịch vào ngày 23 tháng 10 năm Bính Tý (1936). Trụ thế 82 năm.
Chùa Đào Viên được truyền thừa trú trì đời thứ hai là Thượng tọa Thích Trí Thanh, húy thượng KHÔNG hạ LONG, tự TRÍ THANH, hiệu HUỆ HẢI, thế danh LÊ NGỌC KHÁNH, đời thứ 41 dòng Lâm Tế kế thế, Ngài là đệ tử của Hòa thượng Thích Bích Lâm, nguyên P.Viện trưởng Viện Hoằng Đạo GHPG Cổ truyền Việt Nam, Viện chủ Tổ đình Nghĩa Phương, Nha Trang.
Kể từ khi chùa ĐÀO VIÊN được Thượng tọa THÍCH TRÍ THANH thừa kế chùa được trùng tu nhiều lần:
-Lần thứ nhất vào năm 1964, chùa Đào Viên được trung tu, lợp ngói móc (sản phẩm của dân làng Lư Cấm).
-Lần thứ hai năm 1974, ngôi Tam Bảo được xây cất trang nghiêm, đủ điều kiện để hoằng dương đạo pháp tấn dẫn hậu lai, báo Phật ân đức.
-Lần thứ ba vào năm 1978-1980 đây là lần xây cất ngôi chùa Đào Viên còn lưu lại đến hiện nay gồm: Chánh điện, nhà Đông, nhà Tây, nhà khách…
Trong suốt thời gian gần một thế kỷ, chùa Đào Viên từ một mái am tranh đến nay thành ngôi Tam bảo huy hoàng. Đào Viên không chỉ là nơi để Phật tử tu niệm, học tập giáo lý Phật đà, tìm về bến giác, mà còn là phòng thuốc từ thiện, trị bệnh cứu người, đặc biệt là bệnh đậu mùa, một loại bệnh mà trước đây nếu có người mắc phải thì phó mặc số mạng cho trời, thế mà với bàn tay “lương y như từ mẫu” Thượng tọa trú trì chùa Đào Viên đã chữa khỏi bệnh cho nhiều người, một địa chỉ đáng tin cậy, giúp đở dân chúng, cả trẻ con và người lớn mỗi khi có trở duyên, bệnh tật, ốm đau…
Điều đáng tự hào khi nói đến chùa Đào Viên là nhớ đến nơi đây đã gắn liền với mãnh đât anh hùng, kiên cường, bất khuất, của người dân Lư Cấm. Mãnh đất mà trong suốt hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ anh hùng của dân tộc ta đã có biết bao người con của quê hương ngã xuống, lấy máu đào tô thắm cho lá cờ Tổ quốc ngày thêm rạng rỡ quang vinh.
Trong Cách mạng tháng Tám 1945, chùa Đào Viên tuy là địa điểm tu hành nhưng Thầy trú trì Thích Trí Thanh đã giác ngộ cách mạng, che dấu và giúp đỡ cán bộ Việt Minh hoạt động. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược ở địa phương có một số nhân vật cùng các sự kiện nổi bật gắn với chùa Đào Viên như Bà Nguyễn Thị Quế (bí danh chin Bông) Bà giữ chức Bí thư xã Ngọc Sơn, Ông Nguyễn Biền giữ chức Chủ tịch Ủy ban Hành chính huyện Vĩnh Xương, hai cá nhân xuất sắc đã cống hiến cả cuộc đời cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc, Ông Nguyễn Ghỉnh, chiến sĩ 23/10.1945 đã tham gia hoạt động cho công cuộc chiến đấu 101 ngày đêm Nha Trang – Khánh Hòa.
Giai đoạn 1945-1954: Chùa là cơ sở tiếp tế lương thực, đồng thời che dấu cán bộ Việt Minh, cung cấp thuốc men cho các chiến sĩ, trước khi bộ đội rút về mật khu. Giai đoạn này trong làng có Bà Nguyễn Thị Quế – Nguyên là Bí thư chi bộ phụ nữ Cứu quốc thành phố Nha Trang, đồng chí Nguyễn Giác (anh trai bà Quế) là Bí thư chi bộ xã Ngọc Sơn (nay là phường Ngọc Hiệp), đồng chí Võ Hồng Quyết, Nguyễn Ghỉnh là các chiến sĩ Mặt trận 23/10 đã có những đóng góp to lớn trong việc đánh lạc hướng quân địch, giúp các chiến sĩ và tổ chức Việt Minh tránh được những tổn thất lớn, khi về làng hoạt động. Theo lời bà Quế thuật lại, thời kỳ đó xung quanh chùa là rừng tre rậm rạp, năm 1948 bà được cấp trên rút lên làm công tác phụ nữ cứu quốc. Ban ngày thì trốn tại hầm bí mật được thầy trú trì lúc bấy giờ là Thầy Lê Ngọc Khánh (hiệu Thích Trí Thanh) đào hầm và che dấu bà hoạt động cách mạng, trong thời gian ba tháng. Đêm thì bà đi đến các hộ dân cư tuyên truyền lý tưởng cách mạng và vận động quần chúng tin tưởng vào sự lãnh đạo của cách mạng…
Thời kỳ chống Mỹ, trong cuộc tổng tiến công Tết Mậu Thân (1968) có bốn bộ đội của ta bị bể mặt trận ở Vĩnh Thái rút lên Ngọc Hội vào chùa, được Thầy trú trì che dấu, quân ngụy chạy vào chùa lùng sục bắt bớ nhưng Thầy trú trì chậm rãi đi từ trong chùa ra và chắp tay với phong thái ung dung, miệng niệm “Nam mô A Di Dà Phật”, sau khi biết được ý đồ của chúng Thầy liền nói: Thầy là người tu hành không cần bận việc đời, chỉ tụng kinh gõ mõ, không thấy có ai đi qua chùa… Cảm kích thay, trước thời điểm gian nguy, ngàn cân treo sợ tóc, với tấm lòng yêu nước Thượng tọa trú trì đã giúp cho bộ đội ta vượt qua nguy hiểm.
Bọn chúng thấy vậy liền rút lui, Thầy đã che dấu cho cán bộ cách mạng ở trong chùa hai ngày ba đêm trước khi rút về chiến khu. Thành tích này đã được bà Nguyễn Thị Quế nguyên Bí thư Chi bộ Phụ nữ cứu quốc thành phố Nha Trang lúc bấy giờ xác nhận và năm 2007, cố Thượng tọa trụ trì đã được tặng thưởng Huân chương kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ.
Đúng như câu đối hiện nay còn ghi lại trước chùa:
“Chúc Nam quốc chí tôn, tứ hải nhân dân hàm khể thủ.
Lạy Tây phương Đại Thánh, nhất đàn tăng chúng cộng quy y.”
Nghĩa là:
Chúc nước Nam bốn biển một nhà, nhân dân đều khể thủ.
Lạy Tây phương Phật Thánh, một đoàn tăng chúng thảy nương về.
Sau 88 năm trụ thế, Thượng tọa THÍCH TRÍ THANH, trú trì chùa Đào Viên đã an tường viên tịch vào ngày 17 tháng chạp năm Đinh Hợi, (24.01.2008).
Thừa kế đệ tam trú trì chùa Đào Viên là Đại đức Thích Như Đông tự Thiện Trường, đệ tử của Hòa thượng Thích Trí Tâm, thành viên HĐCM, Trưởng ban Nghi Lễ, Hội đồng Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Phó Trưởng ban trực Ban Trị sự GHPGVN tỉnh Khánh Hòa, Viện chủ Tổ đình Nghĩa Phương Nha Trang.
Với những đóng góp của chùa Đào Viên trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, căn cứ Quyết định số: 2866/QĐ.UBND ngày 11/11/2009 của Chủ tịch UBND tỉnh Khánh Hòa về việc xếp hạng Di tích cấp tỉnh chùa Đào Viên, ngày 21/11/2009 Phòng Văn hóa & Thông tin thành phố Nha Trang đã tổ chức lễ trao tặng Bằng Di tích Lịch sử Văn hóa cấp tỉnh cho chùa Đào Viên, thôn Lư Cấm, phường Ngọc Hiệp, thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa.
Về thăm chùa Đào Viên trong những ngày đầu tháng 10.2014, một tin vui nữa lại đến với phật tử chùa Đào Viên, Đại đức trú trì đã phát tâm đúc đại hồng chung, xây tháp chuông với kinh phí gần một tỷ đồng sắp hoàn thành.
Chùa Đào Viên ngày nay không chỉ là nơi tăng chúng tu học, phật tử sớm tôi đi về tụng kinh, niệm Phật, tu nhân hướng thiện mà còn là địa chỉ du lịch văn hóa tâm linh của người dân Ngọc Hiệp, thành phố Nha Trang.
Thật đúng là:
ĐÀO hoa khai chánh mậu, đốn tiệm tam thừa, đạo dẫn hàm linh đăng giác địa.
VIÊN chi quang ngọc diệp, quyền thiệt vô biên huề tiếp tứ sanh thú nê hoàn.
Nghĩa là:
Hoa Đào nở rộ tốt, ba thừa nhanh, chậm dìu dắt chúng sinh lên cõi giác.
Vườn cây xanh sáng lá, không ngần quyền thực đưa bốn loài thoát khỏi biển mê.
Trí Bửu Thực hiện tháng 10/2014
