Tôi và bạn cùng phòng là bạn bè từ cấp ba, nhà ở quê gần nhau, bố mẹ tôi và bố mẹ cô ấy thân nhau. Tôi và cô bạn này như chị em ruột thì gắn bó từ thời phổ thông, đậu đại học không chung trường nhưng thuê trọ ở chung, từ đó đến lúc đi làm.
Nửa năm trước, bạn tôi dùng ứng dụng hẹn hò, quen được một chàng trai hơn hai tuổi, có đến phòng trọ chơi vài lần. Anh ta có add friend tài khoản Facebook của tôi, tôi đã lướt sơ bộ thì thấy anh ta đăng hình đi chơi những nơi sang chảnh, đăng ảnh thiếu vải rồi bình luận cợt nhã với rất nhiều người.
Tôi cũng không rõ nghề nghiệp là gì, chỉ thấy hầu như tuần nào cũng đăng ảnh đi bar. Bạn tôi thì mê muội không lối thoát. Từ ngày quen anh ta thì ít khi ở phòng, bố mẹ ở quê gọi thì ít khi nghe máy. Cô chú gọi cho tôi, tôi phải nói dối là bạn còn tăng ca ở công ty, chưa về.
Đặc biệt là khoản tiền nong, bạn tôi bây giờ hầu như xài tiền như nước, tháng nào cũng hỏi mượn ứng trước rồi trả sau vì lý do đi chơi với bạn trai. Tôi nghi ngờ cô bạn đang bị “trai làng chơi” bào tiền. Những gì tôi kể là do tôi quan sát và nhận định như vậy.
Tôi biết là đời sống riêng tư mỗi người thì không nên can thiệp. Nhưng với sự thân thiết như đã kể, thì tôi có nên tìm hiểu thêm rồi can thiệp, khuyên nhủ không? Nhiều lần, tôi muốn dọn ra ngoài ở một mình, nhưng không nỡ.
Tôi không muốn mang tiếng nhiều chuyện, nhưng sau này nếu có chuyện gì, tôi lại mang tiếng thấy chết không cứu. Nếu bỏ mặc luôn thì tôi có dửng dưng với bạn mình không?
Hoa
Tâm Tịnh trả lời tâm sự của Hoa
Chào Hoa,
Đọc những dòng tâm sự của em, chị Tâm Tịnh cảm nhận được sự băn khoăn, lo lắng và cả tình thương sâu sắc mà em dành cho người bạn thân của mình. Em đang đứng trước một ngã rẽ khó khăn, nơi mà lòng trung thành với tình bạn, sự tôn trọng đời sống riêng tư của người khác, và cả trách nhiệm đạo đức đang khiến em trăn trở. Chị rất đồng cảm với em, bởi tình bạn hơn mười năm không chỉ là một mối quan hệ, mà còn là một phần ký ức, một phần cuộc đời của em. Chị sẽ chia sẻ với em một số suy nghĩ, dựa trên góc nhìn của Phật giáo, để em có thể tìm ra hướng đi phù hợp, vừa giữ được tâm an, vừa giúp được bạn mình mà không mang cảm giác áy náy hay day dứt.
Nhìn nhận vấn đề qua lăng kính Phật giáo
Trong Phật giáo, lòng từ bi (karuna) và trí tuệ (prajna) luôn song hành. Lòng từ bi khiến ta muốn giúp đỡ người khác thoát khỏi khổ đau, nhưng trí tuệ giúp ta nhận ra cách giúp đỡ nào là phù hợp, không gây tổn thương hay làm phức tạp thêm tình huống. Em đang lo lắng rằng bạn mình có thể đang bị lợi dụng, bị cuốn vào một mối quan hệ không lành mạnh, và điều này khiến em cảm thấy có trách nhiệm phải làm gì đó. Đây là biểu hiện của lòng từ bi, một phẩm chất cao quý trong đạo Phật. Tuy nhiên, em cũng băn khoăn về việc có nên can thiệp hay không, vì sợ bị hiểu lầm là “nhiều chuyện” hoặc làm tổn thương tình bạn. Đây là lúc em cần vận dụng trí tuệ để hành xử một cách khéo léo.
Phật giáo dạy rằng mọi hành động của chúng ta nên xuất phát từ tâm thanh tịnh, không vì lợi ích cá nhân, không vì mong cầu danh tiếng hay sự công nhận. Khi em muốn giúp bạn, hãy tự hỏi: “Mình đang hành động vì lợi ích của bạn mình, hay vì mình sợ mang tiếng xấu?” Nếu động cơ của em là muốn bạn mình tránh khổ đau, thì đó là một khởi đầu đúng đắn. Nhưng để hành động đúng, em cần quan sát kỹ lưỡng, không vội vàng phán xét, và tìm cách tiếp cận với sự chân thành và tôn trọng.
Phân tích tình huống của em
Từ những gì em kể, chị thấy có một số dấu hiệu đáng lo ngại về mối quan hệ của bạn em: sự thay đổi trong hành vi (ít liên lạc với gia đình, tiêu xài hoang phí, mượn tiền thường xuyên), và những quan sát của em về người bạn trai kia (lối sống cợt nhã, không rõ nghề nghiệp). Tuy nhiên, những điều này mới chỉ là quan sát từ bên ngoài, chưa phải toàn bộ sự thật. Trong Phật giáo, chúng ta được khuyến khích không vội kết luận khi chưa thấy rõ bản chất của sự việc, bởi mọi thứ đều có thể bị che mờ bởi vô minh (avijja). Có thể bạn em đang bị cuốn vào cảm xúc yêu đương, hoặc cũng có thể cô ấy đang đối mặt với những áp lực mà em chưa biết. Vì vậy, bước đầu tiên là em cần tìm hiểu thêm, nhưng phải làm một cách nhẹ nhàng, không phán xét.
Về nỗi lo “thấy chết không cứu” của em, chị muốn chia sẻ rằng trong đạo Phật, khái niệm “cứu giúp” không có nghĩa là ép buộc người khác thay đổi theo ý mình, mà là tạo điều kiện để họ tự nhận ra con đường đúng. Đức Phật từng dạy: “Ta chỉ là người chỉ đường, còn đi hay không là do mỗi người tự quyết.” Em không thể chịu trách nhiệm hoàn toàn cho cuộc đời bạn mình, nhưng em có thể đóng vai trò như một người bạn chân thành, giúp cô ấy nhìn rõ hơn về tình huống của mình.
Một số giải pháp cụ thể
Dựa trên triết lý Phật giáo, chị gợi ý một số cách mà em có thể thử để giúp bạn mình, đồng thời giữ được tâm an và không làm tổn thương tình bạn:
1. Gần gũi và lắng nghe với tâm từ bi
Trước khi can thiệp, hãy tìm cách tiếp cận bạn mình bằng sự chân thành và không phán xét. Hãy dành thời gian để trò chuyện với cô ấy như những ngày xưa, không nhắc ngay đến mối quan hệ hay những nghi ngờ của em. Ví dụ, em có thể rủ cô ấy đi uống trà, ăn một bữa cơm nhà, hoặc làm một việc gì đó mà hai đứa từng thích. Trong những cuộc trò chuyện này, hãy nhẹ nhàng hỏi thăm về cuộc sống của cô ấy: “Dạo này cậu thấy thế nào? Có gì vui không? Tớ thấy cậu bận rộn hơn trước, có gì thú vị đang xảy ra không?”
Khi cô ấy mở lòng, em có thể khéo léo hỏi sâu hơn về mối quan hệ, nhưng hãy giữ giọng điệu quan tâm chứ không chất vấn. Ví dụ: “Tớ thấy cậu hay đi chơi với anh ấy, chắc vui lắm ha? Cậu kể tớ nghe chút đi, anh ấy là người thế nào?” Cách tiếp cận này giúp em hiểu rõ hơn về tình huống mà không khiến bạn cảm thấy bị tấn công. Trong Phật giáo, lắng nghe với tâm từ bi là một cách gieo duyên lành, giúp người khác cảm thấy được thấu hiểu và an toàn để chia sẻ.
2. Chia sẻ quan sát của mình một cách khéo léo
Nếu em cảm thấy cần phải nói về những lo lắng của mình, hãy chọn thời điểm phù hợp và dùng lời lẽ nhẹ nhàng, xuất phát từ sự quan tâm. Thay vì nói trực tiếp rằng em nghi ngờ bạn trai cô ấy là “trai làng chơi” hay đang lợi dụng, hãy chia sẻ cảm nhận của mình một cách gián tiếp. Ví dụ: “Tớ thấy dạo này cậu tiêu xài nhiều hơn trước, tớ hơi lo không biết cậu có ổn về tài chính không. Nếu cần, tụi mình ngồi lại tính toán xem sao, được không?” Hoặc: “Tớ thấy cậu ít gọi về cho cô chú, chắc tại bận, nhưng tớ nghĩ cô chú nhớ cậu nhiều lắm đó.”
Cách nói này không chỉ thể hiện sự quan tâm mà còn giúp bạn em tự nhìn lại hành vi của mình. Trong Phật giáo, việc khuyên nhủ được ví như gương soi: em không thể buộc bạn mình nhìn vào gương, nhưng em có thể nhẹ nhàng đặt chiếc gương trước mặt cô ấy. Nếu cô ấy sẵn sàng, cô ấy sẽ tự nhìn thấy.
3. Nhắc nhở bạn về giá trị bản thân và trách nhiệm gia đình
Một trong những cách giúp bạn em tỉnh táo hơn là nhắc nhở cô ấy về những giá trị cốt lõi của mình, chẳng hạn như tình cảm gia đình hay sự độc lập tài chính. Trong Phật giáo, lòng hiếu thảo (filial piety) và sự tỉnh thức (mindfulness) là những phẩm chất quan trọng. Em có thể chia sẻ với bạn mình về tầm quan trọng của việc giữ liên lạc với bố mẹ, hoặc kể một câu chuyện về sự biết ơn gia đình. Ví dụ: “Tớ nhớ hồi xưa cậu hay kể về cô chú, thấy cậu thương gia đình lắm. Dạo này bận, chắc cậu cũng nhớ cô chú ha? Hay tụi mình gọi về thăm cô chú một bữa đi.”
Ngoài ra, em có thể khuyến khích bạn mình sống tỉnh thức hơn với tài chính. Ví dụ, đề xuất cùng nhau lập kế hoạch chi tiêu hàng tháng, hoặc chia sẻ một bài học Phật giáo về sự cân bằng: “Tớ mới đọc một bài giảng của thầy, nói rằng hạnh phúc không nằm ở việc tiêu xài nhiều, mà ở chỗ mình biết đủ. Tớ thấy hay quá, cậu nghĩ sao?”
4. Tìm sự hỗ trợ từ gia đình hoặc người thân
Nếu em cảm thấy tình hình nghiêm trọng hơn (ví dụ, bạn em tiếp tục mượn tiền mà không trả, hoặc có dấu hiệu bị thao túng cảm xúc), em có thể cân nhắc chia sẻ với bố mẹ của bạn mình, nhưng cần làm một cách tế nhị. Hãy nói với cô chú rằng em lo lắng vì bạn em dạo này bận rộn và ít liên lạc, và hỏi xem cô chú có muốn nói chuyện trực tiếp với cô ấy không. Điều này giúp em tránh mang tiếng “nhiều chuyện”, đồng thời tạo cơ hội để gia đình can thiệp một cách tự nhiên.
Trong Phật giáo, việc nhờ cậy đến những người có duyên lành (như gia đình) để giúp đỡ là một hành động khôn ngoan, miễn là em làm với tâm thanh tịnh, không vì tư lợi.
5. Chăm sóc tâm hồn của chính mình
Cuối cùng, chị muốn nhắc em rằng trong khi lo lắng cho bạn, em cũng cần chăm sóc tâm hồn mình. Việc sống chung với một người đang thay đổi theo hướng tiêu cực có thể khiến em mệt mỏi, thậm chí cảm thấy bất an. Phật giáo dạy rằng chúng ta không thể đổ đầy cốc nước cho người khác nếu cốc của mình đã cạn. Hãy dành thời gian để thực hành chánh niệm (mindfulness), thiền định, hoặc đọc kinh để giữ tâm an. Nếu cảm thấy việc ở chung khiến em quá áp lực, việc cân nhắc dọn ra ngoài không phải là bỏ rơi bạn, mà là cách để em bảo vệ năng lượng tích cực của mình, từ đó có thể tiếp tục hỗ trợ bạn một cách hiệu quả hơn.
Một câu chuyện để suy ngẫm
Chị muốn kể em một câu chuyện nhỏ trong kinh Phật. Có một người đàn ông rơi vào cạm bẫy của dục vọng, bị cuốn vào những thú vui phù phiếm. Người bạn của anh ta, thay vì chỉ trích hay ép buộc anh ta thay đổi, đã chọn cách sống gương mẫu, luôn giữ tâm từ bi và chia sẻ những lời dạy của Đức Phật. Dần dần, người đàn ông kia nhận ra sai lầm của mình và quay về con đường đúng. Câu chuyện này nhắc nhở rằng đôi khi, sự kiên nhẫn và tình thương chân thành có thể là ngọn đèn soi sáng cho người khác, ngay cả khi họ đang lạc lối.
Lời khuyên cuối cùng
Hoa à, tình bạn của em và cô bạn ấy là một duyên lành quý giá. Dù em chọn cách nào – lắng nghe, khuyên nhủ, hay tìm sự hỗ trợ từ gia đình – hãy làm với tâm từ bi và trí tuệ. Đừng để nỗi sợ “mang tiếng” khiến em hành động vội vàng, nhưng cũng đừng để sự do dự khiến em bỏ qua cơ hội giúp bạn. Hãy tin rằng, với lòng chân thành, những gì em làm sẽ gieo hạt giống tốt lành, dù kết quả có thể không đến ngay lập tức.
Nếu em cần chia sẻ thêm hay muốn hỏi cách cụ thể hơn để trò chuyện với bạn, cứ viết cho chị nhé. Chị luôn ở đây, sẵn lòng lắng nghe và đồng hành cùng em.
Chúc em an lạc,
Tâm Tịnh
