Với lợi thế trên bến dưới thuyền, dân làng có điều kiện phát triển kinh tế đa dạng, vừa làm nông vừa buôn bán. Kinh tế phát triển thì việc học cũng phát triển theo.
Lạc Thổ là đất văn học nổi tiếng thời xưa. Theo bia văn chỉ của làng thì Lạc Thổ có 7 tiến sĩ, 30 cử nhân và nhiều tú tài. Tiêu biểu đỗ đạt có cụ Dương Như Châu đỗ đầu thi đình thời Lê Thánh Tông trong khoa thi năm 1505, thời Lê Uy Mục có 2 người cùng đỗ, đến khoa thi năm 1535 lại có 3 người Lạc Thổ cùng đỗ.
Với truyền thống hiếu học và đỗ đạt ấy, trải qua nhiều biến thiên của lịch sử, người Lạc Thổ vẫn giữ được những nét đẹp văn hóa của quê hương, xứng đáng với bức đại tự “Mỹ tục khả phong” do vua Tự Đức phong tặng hiện còn treo ở đình làng.
Về dự Hội làng năm nay chúng tôi được ông Khúc Đình Tính, người đã có nhiều công đóng góp tu tạo, khôi phục lại ngôi Đình Lạc Thổ và những lễ hội của làng, đọc lại đôi câu đối khắc họa mảnh đất ngàn năm văn hiến – Địa linh Nhân kiệt hào hùng Lạc Thổ của Cụ Cử nhân -Tiên chỉ làng Lạc Thổ – Nguyễn Xuân Điềm như sau:
別佔中區,有亭有寺,有四達龍衢,君子停車應眼括
Biệt chiếm trung khu, hữu đình hữu tự, hữu tứ đạt Long cù, quân tử đình xa ưng nhãn quát
儼然方面,之市之江,之重堤地險,姦雄到處亦魂消
Nghiễm nhiên phương diện, chi thị chi giang, chi trùng đê địa hiểm, gian hùng đáo xứ diệc hồn tiêu.
Dịch nghĩa:
Riêng một cõi trời, có đình có chùa, bốn phương khoáng đạt thế rồng, quân tử dừng xe thỏa nguyện phóng tầm mắt;
Uy nghi một phương, đây chợ đây sông, đê quai ôm đê chính địa thế hiểm trở, gian hùng đến đây hồn xiêu phách lạc.
Với truyền thống thi thư lễ nghĩa ấy, Lạc Thổ còn là miền quê nổi tiếng bởi giống gà Hồ, giống gà tiến Vua đặc biệt chỉ có duy nhất ở đây. Từ xa xưa làng Hồ đã có tục thi gà giữa các giáp với nhau trong ngày hội làng (mồng mười tháng hai âm lịch hàng năm). Gà trống dự thi phải có đầu gộc (to xù xi như gộc tre), mào xuýt hoặc mào hoa đơn, sắc lông nền nã đen óng như màu lĩnh hoặc mận chín, đuôi nơm, chân cao, mình trường, ngực nở, cổ tròn. Gà mái dự thi phải có mã thó (lông màu đất thó) hay mã nhãn (màu quả nhãn), mào xuýt, thân săn chắc, bảo đảm mắn đẻ. Giáp nào ăn giải là năm đó sẽ làm ăn thịnh vượng hơn các giáp khác. Theo quan niệm này, hàng năm các giáp đều cắt cử người chọn gà giống tốt, nuôi vỗ cẩn thận để ăn giải hội làng. Nghệ nhân làng tranh Đông Hồ đã đưa gà Hồ vào tranh điệp với nhiều mẫu khác nhau. Con gà Hồ theo tranh đi ra khỏi lũy tre làng tới nhiều miền quê khác nhau. Giống gà Hồ cũng được các địa phương khác nhân giống thành gà pha, gà cồ, gà lai để cải tạo đàn gà ri tầm vóc nhỏ bé.
Lạc Thổ còn có hội thả chim bồ câu bay. Nuôi chim hội phải bỏ công rất tốn kém, chăm sóc rất công phu, vậy mà khi thi đấu, sơ xuất chim bỏ đi cả đàn, chủ đành phải nuôi lại đàn khác. Giải thưởng thì thật đơn giản, ngày xưa ai giật giải thì được miễn phu phen tạp dịch một năm, ngày nay giải chỉ mang tính chất tượng trưng ghi nhận trình độ, công lao của người có thú vui tao nhã này. Ấy vậy mà làng có tới trên 30 nhà nuôi chim hội, mỗi đàn có từ 20 đến 40 con, hội thi còn hấp dẫn những người mê chơi chim hội của các vùng quê khác đến tham dự.
Với một nền học vấn khoa bảng, Lạc Thổ gìn giữ bản sắc dân trí cao qua Hội cờ đầu xuân trong những ngày hội làng hằng năm. Tương truyền, vào thời Đại Việt có trạng cờ Vũ Huyên, một kỳ vương của Trung Quốc theo thuyền buôn cắm sào ở Lạc Thổ thách đấu. Các cao thủ trong vùng đến so tài đều bị đánh bại. Một cụ già làng Lạc Thổ cứ lặng lẽ quan sát để tìm ra điểm yếu của đối phương. Hắn có bộ quân cờ ngà voi do vua Trung Quốc ban tặng được hắn giữ như mạng sống vậy. Cụ già Lạc Thổ nhận đấu. Vừa bày quân xong, cụ già nói “Tôi là chủ, xin chấp tiên sinh một xe”, đoạn cầm quân cờ ngà voi ném ra giữa dòng sông sâu. Kỳ vương Trung Quốc phần hồi hộp tưởng là chạm trán Trạng cờ Đại Việt, phần tiếc mất quân cờ ngà voi vua ban nên đã để thua ván cờ đó, vội vã rút chạy cho thuyền đi nơi khác.
Là con dân Lạc Thổ, bố mẹ chúng tôi đã phải xa quê hương từ những năm đầu thập niên 50 để mưu sinh, đến nay chúng tôi đã trưởng thành, ở tuổi 60, nghĩ mình thật có phúc có duyên khi đươc sinh ra ở đất ngàn năm văn hiến, xin tạ cố hương bằng bài thơ vô đề thất ngôn bát cú Đường luật như sau:
美 俗 可 封 維 纪 纲
Mỹ Tục Khả Phong duy kỷ cương
榮 名 樂 土 義 伦 常
Vinh danh Lạc Thổ nghĩa luân thường
湖 雞 御 品 鳴 村 野
Hồ kê Ngự phẩm minh thôn dã
家 鴿 春 風 响 四 方
Gia cáp xuân phong hưởng tứ phương
大 漢 棋 王 傷 国 体
Đại Hán Kỳ Vương thương Quốc thể
七 名 進 士 耀 家 鄉
Thất danh tiến sỹ diệu gia hương
挑 燈 心 願 明 今 古
Khiêu đăng tâm nguyện minh kim cổ
煉 志 修 身 盛 祖 堂
Luyện Chí tu Thân thịnh Tổ Đương.
Với tâm nguyện đóng góp xây dựng quê hương, chúng tôi đã nhờ họa sĩ thủy mặc Trương Lộ – Thư pháp gia hàng đầu thành phố Hồ Chí Minh viết bức thư pháp bài thơ trên với dòng lạc khỏan “Kỷ Sửu niên quý hạ cát nhật, Thuận Thành Bắc Ninh, Hậu học Nguyễn Hữu Tuyến phú thi phụng cúng Gia Hương Lạc Thổ tự, Trương Lộ thư.” để phụng cúng lên Đình Lạc Thổ nhân dịp Hội làng năm nay.
.jpg)
Bức Thư pháp cúng dâng lên Đình làng Lạc Thổ trong Hội đình mùng chin tháng tám Kỷ Sửu 2009.
Xin diễn Nôm bài thơ trên như sau:
Mỹ Tục Khả Phong duy kỷ cương
Vinh danh Lạc Thổ nghĩa luân thường.
Gà Hồ Ngự phẩm vang thôn dã
Chim hội xuân phong động bốn phương.
Đại Hán vua cờ nhục Quốc thể
Bẩy danh tiến sĩ rạng quê hương.
Khêu đèn tâm nguyện soi kim cổ
Rèn chí tu thân thịnh tổ đường.
Sáng ngày 27/10/2009 – ngày đầu hội đình làng Lạc Thổ, mùng chin tháng tám Kỷ Sửu, gia đình chúng tôi đã dâng lễ và bức thư pháp lên điện chính đình làng, được Ban Tổ chức Hội đình và các bô lão hoan hỷ tiếp lễ.
Gia đình Phật tử Nguyễn Hữu Tuyến phụng cúng bức Thư pháp lên Đình Lạc Thổ trong Hội Đình 8/9/Kỷ Sửu
Ban Tổ chức Hội Đình Lạc Thổ và các bô lão Lạc Thổ tiếp nhận bức Thư pháp phụng cúng của gia đình Phật tử Nguyễn Hữu Tuyến.
Về tham dự hội làng năm nay với tâm nguyện muốn khơi dậy lòng tự hào, tự trọng cho lớp con cháu về truyền thống ngàn năm văn hiến của quê hương – chúng ta đã là con dân của Lạc Thổ hãy cùng nhau tự tu dưỡng, phấn đấu để xây dựng sao cho tất cả các dòng họ của Lạc Thổ thịnh vượng lên là đã góp phần bảo tồn, phát triển quê hương.
TP Hồ Chí Minh, 10 tháng 10 năm 2009
