Thoáng chút đâu đây hương sắc mùa xuân đang phản phất, ngôi tổ đình in dấu chân người lữ khách. Trước đảnh lễ Phật sau đảnh lễ Tổ và tản mạn về Ngôi Phật tự Sắc Tứ Khải Đoan này.
Chùa Khải Đoan nằm giữa đường Phan Bội Châu và Quang Trung, thuộc phường Thống Nhất – Tp. Buôn Ma Thuột. Chùa là trung tâm sinh hoạt của Phật giáo tỉnh ĐăkLăk, ra đời và gắn liền với một bộ phận dân cư thành phố. Về kiến trúc – mỹ thuật, chùa có nhiều nét độc đáo, kết hợp hài hòa 2 lối kiến trúc Kinh – Thượng.
Về lịch sử, chùa Khải Đoan là ngôi chùa Sắc Tứ đầu tiên trên vùng Cao Nguyên và là cuối cùng của Triều Nguyễn. Chùa Khải Đoan là ngôi chùa đầu tiên của tổ chức Phật giáo có mặt tại ĐăkLăk, được xây dựng vào năm 1951.
Chùa tọa lạc trên khu đất rộng 7 mẫu 8 sào 28m2, do Đoan Huy Hoàng Thái Hậu Hoàng Thị Cúc hiến cúng cho Tổng hội Phật giáo Trung phần.
Bấy giờ Hòa thượng Thích Trí Thủ, Trị sự Trưởng Tổng Hội Phật giáo trung phần, tiếp nhận và công cử Hòa Thượng Thích Đức Thiệu thay mặt Tổng hội trông coi xây dựng.
Về phía hoàng triều, bà Từ Cung đặt cử thứ phi Mộng Điệp theo dõi việc tôn tạo. Kinh phí xây dựng ban đầu do bà Từ Cung hỷ cúng, thêm vào đó là công đức của bá tánh thập phương.
Chùa hướng mặt Tây Nam, nhìn xuống suối Đốc Học, lựng dựa thế của khu phố Buôn Ma Thuột. Cái thế “tiền thủy hậu sơn” theo quan niệm phong thổ hài hòa của kiến trúc cổ Việt, thế đứng vững chãi bền lâu cho muôn đời con cháu. Lối kiến trúc phỏng theo kiểu dáng cung đình Huế kết hợp phong cách nhà sàn của dân tộc Tây Nguyên, thể hiện tình đoàn kết giữa đồng bào Kinh và Thượng , pha chút kiến trúc hiện đại càng làm tôn vinh vẻ đẹp truyền thống hài hòa của Phật giáo Việt Nam.
Mái chùa cong, dáng dấp một cái nhà rộng, nhưng rất uyển chuyển mềm mại với những đôi dao long quyện mây lướt gió, thật độc đáo mà hài hòa, cổ kính mà cũng thật gần gũi đậm đà.
Nhân lễ an vị lạc thành nhà hậu tổ ngày 15 tháng 12 năm Qúy Tỵ (1953) chùa Khải Đoan được sắc phong là Sắc Tứ Khải Đoan – đời vua Bảo Đại. Khải Đoan là 2 chữ đầu của vua Khải Định và Đoan Huy Hoàng Thái Hậu, mang lại ý nghĩa ghi nhận công đức người sáng lập ngôi chùa này.
Chùa Khải Đoan trải qua sáu đời trụ trì. Đệ nhất trụ trì – Cố Trưởng lão Hòa thượng Thích Đức Thiệu. Đệ nhị trụ trì – Cố Trưởng lão Hòa Thượng Thích Từ Mãn. Đệ tam trụ trì – Cố Trưởng lão Hòa Thượng Thích Thiện Nhơn (Bình Định). Đệ tứ trụ trì – Vị pháp thiêu thân Tôn giả Thích Quảng Hương. Đệ ngũ trụ trì – Cố Hòa thượng Thích Quang Huy và đương kim trụ trì bây giờ là Thượng tọa Thích Châu Quang đệ tử của cố HT Thích Đức Thiệu.
Hơn 60 năm tồn tại, thời gian không dài đối với một công trình kiến trúc mang tính lịch sử, ngoài ngôi Chánh điện và nhà Tổ được xây dựng từ buổi đầu, các công trình khác như Tăng xá và một số cơ sở phụ được xây dựng nhằm đáp ứng nhu cầu sinh hoạt chốn thiền môn.
Tuy vậy, theo cùng tuế nguyệt và trải qua khói lửa chiến tranh, các cơ sở được dựng tạm trong những giai đoạn khó khăn của đất nước đã xuống cấp trầm trọng, không đảm bảo độ an toàn.
Bên cạnh đó, trên đà phát triển chung của đất nước và Giáo hội Phật giáo, Cơ sở hiện tại không đủ đáp ứng với nhu cầu sinh hoạt Phật sự và tu học cho Tăng Ni và Bà con Phật tử.
Để bảo tồn một di tích văn hóa Phật giáo và dân tộc ĐăkLăk và đáp ứng nhu cầu sinh hoạt tâm linh và hành chánh của Giáo hội kịp đà phát triển của thời đại, Ban Trị sự Phật giáo tỉnh và Bổn tự Khải Đoan đã quyết định Đại trùng tu toàn bộ các công trình từ điện thờ đến các công trình liên quan.
Đầu năm 2012, được sự chấp thuận của TƯ GHPGVN, chính quyền tỉnh, BTS PG tỉnh, mùa xuân năm Nhâm Thìn, chư Tăng và Phật tử Bổn tự Khải Đoan đã long trọng tổ chức lễ động thổ khởi công Đại Trùng tu vào ngày Rằm tháng Ba năm Nhâm Thìn, tức ngày 5/4/2012 dưới sự chứng minh của Chư tôn Trưởng Lão Hòa Thượng Thành viên HĐCM, HĐTS TƯ GHPGVN, Chư tôn Hòa thượng, chư Thượng tọa, Đại đức Tăng Ni trụ trì các tự viện và hơn 5000 Phật tử cùng lãnh đạo các cấp chính quyền địa phương trong và ngoài tỉnh tham dự.
Sau hơn 18 tháng thi công kể từ khi khởi công, với sự trợ duyên góp phần công đức của Chư tôn đức Tăng Ni, Chính quyền đoàn thể, các nhà hảo tâm, và Phật tử gần xa, đến nay công trình đã đạt được khoảng hơn 50%.
Riêng ngôi Đại hùng bảo điện đã được cố gắng hoàn thiện và đưa vào thờ tự trong dịp tết nguyên đán Xuân Giáp Ngọ.
Lễ An vị Bảo tượng và hoàn công ngôi Chánh điện được tổ chức vào ngày 08/01/2014 (nhằm ngày 08/12/ Qúy Tỵ) nhân dịp lễ Đức Thế Tôn Thành đạo.
Chùa Khải Đoan bây giờ không những là nơi thờ tự cúng bái mà hiển nhiên đã trở thành địa điểm du lịch tâm linh hấp dẫn cho du khách thập phương trong và ngoài nước khi đến với Ban Mê ĐăkLăk.
Đây Khải Đoan mái chùa yêu biết mấy
Rêu phong về tô đậm nét uy linh
Chiều tịch niên vang vọng mấy hồi kinh
Hồn nhân thế giật mình cơn ảo mộng.
