“Sống Tỉnh Giác” là sống tỉnh chứ không còn ngủ mê nữa. Đây là đi vào thực hành chứ không phải là học, hiểu hay lý luận suông. Lâu nay quý vị học, hiểu nhiều rồi, lý luận cũng nhiều rồi, bây giờ điều quan trọng là phải thực hành, tức là phải sống thực, mà có sống thực thì mới nếm được pháp vị hay thiền vị chân thật.
VI- SỐNG TRỞ VỀ THỰC TẠI
Đây là điểm quan trọng nhất. Đã thấy được chỗ lầm của mình rồi, bây giờ phải sống thực. Lâu nay mình sống theo tâm vọng tưởng, hoặc nhớ về quá khứ, hoặc tưởng đến tương lai, chứ ít có phút giây nào sống ngay thực tại. Sống trở về thực tại là có ánh sáng chánh pháp.
Chúng ta hiện có được nhân lành hy hữu, nên mới có duyên gặp được con đường chánh pháp nhắc nhở mình như thế này. Quý vị hãy kiểm lại xa xa về trước, khi một niệm bất giác ban đầu rồi đi vào trong cuộc luân hồi, tới bây giờ chừng bao nhiêu năm? Không biết bao nhiêu kiếp nữa. Sự vô minh, mê lầm đó đã từ vô lượng kiếp.
Bây giờ có ánh sáng, có con đường ra rồi, không chịu đi ra mà quay lại con đường kia nữa thì thật là đau. Gặp con đường sáng này, là cái nhân lành mình đã gieo trồng nhiều đời, chứ không phải mới đây. Mà đã có nhân lành nhiều đời, bây giờ phải thực hành, phải sống để huân tập cho nhân lành đó được tăng trưởng, và mở con đường ra, chứ không phải đi vào con đường cũ để vào cái vô minh, cái mê lầm đó nữa. Cho nên phải sống tỉnh giác, nghĩa là phải sống trở về ngay thực tại.
Thiền Tây Tạng có câu chuyện: Có một vị phụ nữ, vị này có ý nguyện muốn đạt đến giác ngộ. Cô tìm đến những vị thầy có tiếng tăm để thưa hỏi. Có một vị chỉ cho cô:
– Nếu cô chịu khó leo lên đến đỉnh núi cao kia, cô sẽ gặp một cái hang. Trong hang có một bà lão, bà lão này rất thông thái, bà sẽ chỉ cho cô biết con đường đi đến giác ngộ.
Nghe nói như vậy, cô chịu khó leo lên đến đỉnh núi. Vào tìm, quả thật gặp bà lão. Bà đang mặc bộ đồ trắng, vẻ thông thái mà hiền từ, vừa gặp là cô cảm thấy kính trọng ngay. Cô quỳ xuống chân, hỏi bà:
– Làm sao để đi đến giác ngộ?
Bà hỏi lại:
– Con có chắc chắn là muốn đạt đến giác ngộ hay không?
Cô trả lời mạnh mẽ:
– Vâng, con chắc chắn.
Ngay đó bà lão biến thành một hình thù dữ tợn, giống như quỷ Sa-Tăng, cầm một cây gậy, vừa đánh cô, vừa nói to lên:
– Bây giờ, bây giờ, bây giờ.
Từ lúc đó cho đến hết cuộc đời, cô chỉ nhớ câu đó thôi, sống ngay chỗ đó, không bao giờ quên được. “Bây giờ là ngay bây giờ thôi”. Đó là con đường, là chìa khóa để mở cửa đi vào giác ngộ.
Quý vị học chữ nghĩa nhiều quá mà quên mất những điều then chốt. Chính những điều này mới là thực tế, sống trở về ngay chỗ bây giờ đây là cánh cửa đi vào giác ngộ. Quý vị ngồi đây thì tâm phải ở ngay chỗ này. Lúc nào tâm quý vị cũng ở ngay chỗ đó là bảo đảm cửa giác ngộ mở ra, khỏi phải đi tìm đâu hết.
Vừa khởi tâm đi tìm là hết bây giờ rồi, cửa giác ngộ đóng lại với mình rồi. Rất đơn giản và rất thực tế, không cần chữ nghĩa nhiều.
Bởi thế cho nên Lục Tổ Huệ Năng ra đời hiện thân là anh chàng tiều phu không biết chữ. Tuy Ngài không biết chữ nhưng ngộ đạo sớm, rồi lại được truyền y bát làm Tổ nữa. Đó là muốn nhắc cho mọi người, chân lý rất đơn giản, rất gần gũi với mình, chân lý không nằm trong chữ nghĩa mà nằm ngay chính mình.
Trong nhà thiền có công án “Trà Triệu Châu”. Đây là công án nổi tiếng, đánh thức mình sống về thực tại.
Có ông tăng đến, Ngài Triệu Châu hỏi: “Ông từng đến đây chăng?”
Ông đáp: “Đã từng đến”.
Ngài bảo: “Thôi uống trà đi”
Rồi ông tăng khác đến, ngài cũng hỏi: “Ông từng đến đây lần nào chưa?”
Ông thưa: “Chưa từng đến”
Ngài cũng bảo: “Uống trà đi”.
Ông Viện chủ nghe vậy thắc mắc hỏi: “Bạch Hòa Thượng, tại sao đã từng đến cũng mời uống trà đi, rồi chưa từng đến cũng mời uống trà đi?”
Ngài gọi: “Viện chủ”.
Viện chủ: “Dạ”.
Ngài cũng bảo: “Uống trà đi”.
Người nghe giống như chuyện đùa, nhưng chính đó là ý nghĩa rất sâu xa. Hỏi “Ông từng đến đây chăng?” Ông nói “Từng đến rồi.” Đã từng đến đây thì còn hỏi thêm gì nữa? Ngay đây “Uống trà đi” là xong. Tức là nhắc mình phải sống ngay thực tại thôi, hỏi gì nữa là quên mất cái thực tại này rồi, là muốn thêm cái gì khác.
Còn ông kia được hỏi “Từng đến chưa?” Ông nói “Chưa từng đến.” Đáp như vậy tức là ông đang nhớ về quá khứ. Thiền sư chỉ muốn nói chuyện ngay hiện tại. Ông nói chưa từng đến, vậy ai đang đáp đây? Ông đang đứng đây, mà ông nói chưa từng đến, là ông đang nhớ về quá khứ, nói chuyện năm xưa rồi, cho nên “Uống trà đi” là xong. Thiền sư muốn nhắc ông, ngay đây, ông đang nói chuyện, đang đáp rõ ràng. Ông đang đứng đây, có nghĩa là ông đến đây rồi, còn nói chưa từng đến gì nữa? Đó là ông quên mất thực tại rồi.
Rồi ông Viện chủ hỏi chuyện từng đến đây hay chưa từng đến, là chuyện của người khác. Còn ông đang nói chuyện đây, gọi ông thì ông dạ. Chuyện ông đang đối diện đây mà ông không lo, lo chuyện của người ta làm chi, thật xa vời. Vì vậy “Uống trà đi” là xong. Rất đơn giản nhưng cũng rất là sâu xa, phải hiểu qua chữ nghĩa mới thấy được.
Thiền sư luôn luôn nhắc mình sống trở về với thực tại như vậy, chứ không phải lý luận nhiều, lý luận xa xôi, mà chính cái đó mới là sức sống chân thật. Cho nên học thiền, hiểu thiền phải sống thiền, phải tập luôn luôn sống trở về với chính mình, sống luôn luôn có ánh sáng, không phải sống mất hồn, sống như là chết. Như vậy mới là sống có ý nghĩa.
Ngài Thạch Thê thấy ông thị giả đi lên trai đường dùng cơm thì hỏi: “Ông đang đi đâu?”
Ông thưa: “Con đi lên trai đường”.
Ngài Thạch Thê nói: “Ta đâu không biết ông đi lên trai đường”.
Ý Ngài Thạch Thê muốn hỏi cái gì đang đi. Ở đây Ngài muốn nhấn mạnh chỗ sống thực đó. Ông thị giả này cũng có ánh sáng thực nên bạch: “Vậy thì ngoài cái này còn có việc gì đáng nói nữa?”
Ngài Thạch Thê nói: “Ta muốn hỏi việc bổn phận của ông”.
Thị giả thưa: “Nếu mà Hòa Thượng hỏi việc bổn phận của con, thì con thật là đi lên trai đường”.
Ngài Thạch Thê bảo: “Ông quả thật là thị giả của ta”.
Hỏi “Đi đâu”, đáp “Đi lên trai đường”.
Ngài Thạch Thê muốn nhấn mạnh lại, ta hỏi đó là muốn hỏi cái ông đang sống, đang thực tại, nên ngài mới nói “Ta đâu không biết ông đi lên trai đường”. Thấy ông mặc áo là biết rồi, nhưng ta hỏi là muốn hỏi cái gì kia. Ông thị giả này biết được, nên trả lời “Ngoài việc này thì còn có việc gì đáng nói nữa”. Ngài Thạch Thê nhấn mạnh lại “Ta hỏi việc bổn phận của ông?” Bổn phận là việc chính của ông, chỗ sống của ông đó. Ông thị giả nói “Nếu hỏi việc đó thì con thật đang đi lên trai đường”.
Người ngoài nghe không biết hai thầy trò nói chuyện gì. Nhưng đó là tỏ bày ông thị giả đang sống thực tại, đang có mặt. Bây giờ đang đi lên trai đường, biết rõ mình đang đi lên trai đường, không có gì khác hết, nên mới đáp được điều đó chứ không phải dễ dàng. Nếu không có mặt ở chỗ đó, nghe ông thầy gạn lại “Ta hỏi việc bổn phận của ông”, sẽ trầm ngâm suy nghĩ một chút, xét xem việc bổn phận là việc gì thì lúc đó sẽ bị quở vì quên mất chỗ thực tại rồi. Còn ông thị giả này đang sống thực tại, lúc nào cũng có mặt.
Ngài Thạch Thê bảo “Ông quả thật là thị giả của ta”. Câu này có hai ý. Thị giả là gần bên Thầy. Và quả thật là ông đang có sức sống chân thật, lúc nào cũng có mặt bên ta.
Nếu là mình thì đi lên trai đường cũng là đi đó, nhưng tâm lại đi chỗ khác.
Thiền sư Vô Trụ kể câu chuyện: Có một người đang đứng hóng mát trên ngọn đồi, có ba vị đi dưới chân đồi ngó thấy.
Một người thắc mắc: “Không biết ông kia đứng ở đó làm gì? Chắc là ông mất cái gì đó, đang tìm”.
Người khác lại đoán: “Chắc đang tìm người quen”.
Người còn lại nghĩ: “Chắc là ông đang hóng mát”.
Ba người bàn mỗi người một ý. Không ai giải quyết rõ ràng. Cuối cùng ba người nói:
– Thôi lên hỏi ông đó là chắc nhất.
Ba người bèn đi lên hỏi:
– Anh đứng đây làm gì, anh tìm người quen hay sao vậy?
Ông nói:
– Không có.
– Hay là anh đang bỏ mất vật gì nên lên đây tìm?
– Cũng không có.
– Hay là anh đang đứng đây hóng mát, hóng gió?
– Cũng không phải.
Ba người nói:
– Vậy anh đứng đây làm gì mà hỏi gì anh cũng nói không có hết?
Ông trả lời:
– Tôi đứng đây là đứng đây vậy thôi.
Đó gọi là đang sống với thực tại.
Mình thường thường theo tâm lý của thế gian, đứng đó thì phải có việc gì, có vấn đề. Bởi trong đầu mình luôn luôn có vấn đề. Cho nên mình nghĩ ai cũng vậy, cũng có vấn đề như mình.
Trong khi đó, anh ta trong đầu không có vấn đề thì đứng đây là đứng đây vậy thôi, đó gọi là sống trở về với thực tại. Mà nếu quý vị thường sống được như vậy, thì bảo đảm là cửa giác ngộ mở với mình dễ dàng. Chứ còn luôn luôn trong đầu có vấn đề thì chính cái vấn đề đó nó che, nó làm khuất mất ánh sáng chân thật. Cho nên mình phải tập sống trở về với thực tại như vậy. Làm việc gì phải biết rõ, mình phải có mặt trong đó, thì đó là sống tỉnh giác, là sống có hồn, sống đúng với ý nghĩa sống.
V- TÓM KẾT.
Thiền là một sức sống chân thật ngay chính mình chứ không đâu khác. Mỗi người phải khai thác sức sống chân thật đó. Thực tế nhất là phải sống trở lại ngay bây giờ và bây giờ đây thôi. Lúc nào cũng sống ngay bây giờ và bây giờ đây là yên ổn. Rời bây giờ là bắt đầu sống vào bất thường. Chỗ này là chỗ quan trọng, là chìa khóa mở vào cửa giác ngộ. Mình học nhiều nhưng đó chỉ là những phương tiện để giải thích, hoặc là đánh thức mình. Nhưng tóm lại, sống trở về chỗ này, đó là điều chính yếu.
Người muốn sống giác ngộ, sống ý nghĩa phải nghiền ngẫm và thực hành sâu chỗ này thì đó là chỗ sống chân thật của mình. Tức là phải luôn luôn sống một cách nghiêm chỉnh. Thân ở đâu, tâm ở đó là thành công.
Quý vị ngồi thiền cũng vậy thôi, ngay khi ngồi thiền, thân đang ngồi trên bồ đoàn, thì tâm cũng phải ngồi trên bồ đoàn. Còn thân ngồi trên bồ đoàn, mà tâm đi về quê là không được rồi.
Đây nhắc lại câu chuyện của Ngài Nam Tuyền.
Một hôm ngài đi xuống nhà tắm, gặp ông trưởng phòng tắm, ngài hỏi:
– Ông đang làm gì vậy?
Ông nói:
– Đang nấu nước cho chúng tăng tắm.
Ngài bảo:
– Ông nhớ gọi con trâu đực đi tắm với nghen.
Ông gật đầu, chiều ông vào trong thất, thưa với ngài Nam Tuyền:
– Xin mời con trâu đực đi tắm.
Ngài Nam Tuyền hỏi:
– Ông có nhớ đem dây mũi theo không?
Tức là mời con trâu thì có đem dây để xỏ mũi nó hay không? Lúc đó ông bí không trả lời được.
Sau đó, ngài Triệu Châu đi vắng trở về, đến gặp ngài Nam Tuyền, ngài thuật lại câu chuyện đó. Ngài Triệu Châu nói: “Con có câu đáp”.
Ngài Nam Tuyền bảo:
– Đáp làm sao?
Triệu Châu thưa:
– Thỉnh Hòa Thượng, bây giờ lặp lại chuyện như trước.
Ngài Nam Tuyền hỏi lại:
– Vậy có đem dây mũi theo không?
Ngài Triệu Châu bèn đi tới nắm mũi ngài Nam Tuyền nhéo mạnh.
Ngài Nam Tuyền đau quá nói:
– Phải thì cũng phải đó, nhưng mà thô quá.
Đó là dây mũi, quý vị thấy dây mũi ở chỗ nào không? Nhéo lỗ mũi, đau, thì cái gì biết đau? Chính chỗ đó là chỗ sống ngay thực tại, là trực tiếp đi vào thực tại. Nắm mũi kéo một cái là biết đau liền. Cái đó là dây mũi chứ gì nữa, đó cũng là thực tại mà nhiều khi mình không nhớ. Quý vị nhớ phân biệt cho rõ ràng, cái đau thì khi có khi không, lúc nắm mũi kéo mạnh thì nó đau, nhưng buông ra thì hết đau, cái đau đó là vô thường. Còn cái biết rõ đau, thì không thuộc đau hay không đau. Lúc nắm mũi hay không nắm mũi nó cũng có mặt đó. Nắm mũi thì nó biết đau liền, buông ra thì cái đau hết nhưng nó vẫn có mặt ở đó, cho nên nắm mũi kéo trở lại thì nó liền biết. Cái biết đau không mất. Còn cái đau thì mất. Đó là thực tại luôn luôn hiện hữu nơi mình. Sống luôn luôn nhớ như vậy là có ánh sáng thiền.
Nhớ được điều đó thì thấy được chỗ sống thực của mình, và thiền dạy mình là phải sống như vậy, chứ không phải lý luận. Lý luận thế này, lý luận thế kia, mà quên mất chỗ đó thì sống cũng là trong chữ nghĩa, trong kiến thức mà thôi.
Chính các thiền sư ngày xưa cũng thực hành như vậy. Đọc trong sử thiền, các ngài có khi thấy hoa đào nở cũng ngộ đạo được. Có vị cưỡi ngựa qua cầu, ngựa bị vấp té, cũng ngộ đạo. Có người đi ra giữa chợ, thấy anh chàng bán thịt và khách hàng nói chuyện với nhau liền ngộ đạo.
Như ngài Bàn Sơn, đi ra chợ thấy anh chàng bán thịt, nghe người mua thịt nói:
– Ông lựa cho tôi một miếng thịt nào thật ngon.
Anh bán thịt nói:
– Ở đây miếng nào cũng ngon hết. Ngay đó Ngài tỉnh ngộ.
Có người nghe người ta khóc than trong đám tang cũng ngộ đạo được.
Bởi vì tâm các Ngài lúc nào cũng chuyên nhất, cũng sống trở về với thực tại, thân ở đâu thì tâm luôn luôn ở đó. Khi nó thuần thục, nhuần nhuyễn, chín muồi rồi thì bất cứ chỗ nào cũng là chỗ ngộ đạo được. Còn nếu thân ở một nơi, tâm ở một nơi thì làm sao ngộ đạo? Ví dụ nghe người ta bán thịt mà tâm nghĩ đến thịt thì làm sao ngộ đạo. Nghe bán thịt, nhưng tâm vẫn ở nơi mình, chứ không ở nơi bán thịt, mới có thể ngộ.
Mình đây cũng vậy, phải tập sống như vậy, thì lúc nào mình cũng có thể sáng tỏ được đạo lý, lúc nào cũng là lúc mình nếm được thiền vị.
Để kết thúc, đây nhắc lại câu chuyện Bùi Hưu mà quý vị thường nghe, nhiều người đã thuộc lòng, nhưng quan trọng mỗi lần nhắc lại mỗi lần mới. Nếu quý vị sống được ngay bây giờ và bây giờ quý vị sẽ thấy mới, còn nếu sống với cái quá khứ thì thấy nó cũ. Nó cũ là cũ với quá khứ, còn nếu sống với thực tại ngay bây giờ thì lúc nào cũng mới mẻ, lui về chỗ khác là cũ.
Bùi Hưu hỏi:
– Cao tăng ở đâu?
Trong chùa không ai đáp được, mới mời Ngài Hoàng Bá.
Ngài bảo:
– Ông thắc mắc gì cứ hỏi đi.
Ông hỏi:
– Hình vẽ ở đây mà cao tăng ở đâu?
Ngài Hoàng Bá gọi to tên ông:
– Bùi Hưu !
Ông: “Dạ”!.
Ngài bảo:
– Ở đâu ?
Ngay đó ông thấy được cao tăng hiện tiền. Đó là sức sống thực tại sáng ngời. Thấy hình cao tăng ở đây mà hỏi ở đâu là quên mất bây giờ rồi. Hỏi “Ởû đâu” tức là ông đang tưởng tượng có một vị cao tăng nữa, một sức sống chân thật gì đó mà ông chưa biết. Nhưng Ngài Hoàng Bá đang có sức sống chân thật hiện tiền nên Ngài thấy ngay điều đó, liền gọi trực tiếp ông “Bùi Hưu”. Vừa gọi, ông đáp liền, lúc đó đâu có suy nghĩ gì, rõ ràng nó đang hiện hữu nơi ông, nên Ngài Hoàng Bá nhấn mạnh lại “Ở đâu?” thì ngay đó ông nhận liền, sống trở về thực tại hiện tiền, tức là ông có mặt ngay chỗ đó.
Vậy thì mong rằng tất cả quý vị ở đây cũng làm sao tập sống trở về với thực tại, ngay bây giờ. Lúc nào cũng vậy hết, thì quý vị thành công liền, và quý vị mở cửa vào giác ngộ dễ dàng. Còn bỏ qua chỗ này là đi vào chỗ vô minh, bất giác. Đây là một thông điệp muôn đời, để cho mọi người sống trở về chính mình, sống trở về quê. Mở cửa này là quý vị phá tan được cái mê từ vô lượng kiếp, rồi sống được trọn vẹn như vậy thì thành công, xong việc thôi.
Quý vị nhớ mười bức tranh chăn trâu thì bức tranh ban đầu là gì? “Tìm trâu” tức là mình đang mất trâu, rồi bây giờ mình đang đi tìm trâu. Nhưng đặt câu hỏi lại: Tìm trâu, thì ai đi tìm? Trâu ở đâu mà tìm? Sự thật rõ ràng là mình đi tìm mình thôi, gọi là đem tâm đi tìm tâm. Trâu cũng là tâm, rồi đi tìm cũng là tâm, chứ ngoài tâm thì lấy gì đi tìm? Đem tâm đi tìm tâm, hay là đem chính mình đi tìm chính mình. Rõ ràng vì mình đang sống với cái mê, quên mất thực tại này, ngồi đây mà không nhớ gì mình hết, tưởng đâu mất mình rồi trở lại đi tìm mình. Nếu nhớ lại bây giờ mình ngồi đây, mình có mặt ngay chỗ này thì đâu còn tìm nữa.
Cho nên cuối cùng đến bức tranh số 8, mất hết không còn trâu không còn người. Nếu thực sự có trâu, có người thì thành ra có hai. Vậy là một người đi tìm một người, một tâm đi tìm một tâm. Vì bất giác mới thấy có hai. Nên các Tổ bày ra phương tiện để mình nhớ lại, tưởng đâu có gì để tìm, nhưng sự thật thì không có hai. Bản tâm mình chỉ có một thôi làm sao có hai được. Vậy cái tìm đó chẳng qua là bóng thôi. Khi đã biết rõ rồi, sống thuần thục rồi thì sự thật không ai tìm ai hết. Cho nên cuối cùng trâu, người đều mất.
Nắm vững chỗ này rồi là mình thấy chỗ sống chân thật, chỗ then chốt để vào đạo và thấy chỗ thực hành rất là đơn giản.
Tóm lại, mong rằng mỗi vị nắm vững và nghiền ngẫm sâu chỗ này, sống thực sự, luôn luôn có mặt trong mọi cử chỉ, mọi hành động. Luôn luôn sống ngay bây giờ và bây giờ. Đơn giản hơn nữa, thân ở đâu thì tâm phải ở ngay chỗ đó. Đây là chỗ trở về của mỗi người. Sống được như vậy thì tất cả đều gặp nhau một chỗ, không còn phân chia đây kia gì nữa.
THIỀN VIỆN TRÚC LÂM
