“Đừng đánh mất chính mình trong mối quan hệ này” – Đây là một câu châm ngôn thường được sử dụng trong xã hội của chúng ta, một câu mà chúng ta có thể đã được nghe trong quá khứ hoặc một câu mà chúng ta đã truyền đạt cho một người bạn mới bắt đầu một mối quan hệ. Ý tưởng đánh mất chính mình trong một mối quan hệ phần lớn có hàm ý tiêu cực và thường được sử dụng để chỉ ra rằng một người không nên thay đổi hoặc không nên quên những người bạn khác của mình sau khi họ đã có một mối quan hệ. Tuy nhiên, lời khuyên này có thực tế hay hữu ích cho một người đang bắt đầu một mối quan hệ mới không? Và nó liên quan như thế nào đến cách tiếp cận có thể có của Phật giáo đối với các mối quan hệ và tình yêu nói chung?
Trước tiên, cần phải đánh giá một số động cơ phổ biến đằng sau ý tưởng này. “Đánh mất chính mình” thường có thể đồng nghĩa với “thay đổi” và điều mà những người bạn có ý tốt thường ngụ ý là họ không muốn bạn thay đổi hoặc trở nên khác biệt so với người mà họ biết. Đây luôn là một vấn đề khó khăn vì khi chúng ta đang trong một mối quan hệ, tự nhiên chúng ta sẽ có thể dành ít thời gian hơn cho bạn bè của mình và chúng ta chắc chắn sẽ thay đổi dựa trên mối quan hệ của chúng ta với người thân yêu. Ở một cấp độ khác, “đánh mất chính mình” thường được coi là sự phản bội các giá trị hoặc phản bội một số loại tính cách thực sự. Mặc dù rõ ràng là khôn ngoan khi lắng nghe lời khuyên về việc duy trì một số nguyên tắc đạo đức cơ bản, nhưng việc liên kết sự thay đổi tất yếu của một tính cách với “sự phản bội” có hữu ích như thế nào? Đối với tôi, có vẻ như nhiều lời cảnh báo về việc không phản bội bản sắc thực sự của bạn hoặc đánh mất chính mình trong một mối quan hệ dẫn đến sự lo lắng không cần thiết. Ngoài ra, đôi khi những người đưa ra những lời cảnh báo này không quan tâm đến lời chúc tốt đẹp nhất của chúng ta và chỉ đơn giản là sợ sự thay đổi và xáo trộn trong tình bạn của họ. Theo cách này, trải nghiệm của chúng ta khi bước vào một mối quan hệ thường trở thành một bài tập phức tạp và khó chịu trong việc hòa giải giữa các yêu cầu cạnh tranh của bạn bè và đối tác của chúng ta.
Do đó, yêu cầu chúng ta phải giữ gìn bản sắc của mình trong một mối quan hệ dường như là một nhiệm vụ bất khả thi và trái ngược với quan niệm của Phật giáo về bản chất tạm thời của bản sắc. Trong tư tưởng Phật giáo, có lẽ có thể thấy những cách mà khái niệm đánh mất bản thân trong một mối quan hệ có thể cực kỳ có lợi cho chúng ta cũng như cho tất cả bạn bè và người thân của chúng ta. Nhà sư Việt Nam Thích Nhất Hạnh thường nhấn mạnh đến lợi ích của việc vun đắp tình yêu sâu sắc với bạn đời, một tình yêu sau đó có thể mở rộng đến tất cả bạn bè và gia đình. Ông phát biểu trong Giáo lý về tình yêu:
“Thông qua tình yêu của tôi dành cho bạn, tôi muốn bày tỏ tình yêu của mình với toàn thể vũ trụ, toàn thể nhân loại và tất cả chúng sinh. Bằng cách sống với bạn, tôi muốn học cách yêu thương mọi người và mọi loài. Nếu tôi thành công trong việc yêu bạn, tôi sẽ có thể yêu thương mọi người và mọi loài trên Trái đất… Đây chính là thông điệp thực sự của tình yêu.”
Thay vì coi mối quan hệ là thứ có thể khiến mọi người xa rời bản chất thực sự của họ, Thích Nhất Hạnh chấp nhận tính phù du của bản sắc và coi mối quan hệ là cơ hội duy nhất để nuôi dưỡng và phát triển khả năng yêu thương không chỉ đối tác của mình mà còn toàn thể nhân loại. Bằng cách sử dụng mối quan hệ trực tiếp với người mình yêu làm điểm khởi đầu, chúng ta có thể mở rộng tình yêu của mình với bạn bè và gia đình. Theo cách này, khi chúng ta đặt tình yêu thương rộng lớn vào trung tâm của các mối quan hệ, bản ngã của chúng ta có thể biến mất và cuối cùng chúng ta có thể đánh mất bản ngã vốn là gốc rễ của mọi đau khổ. Thay vì ghen tị bảo vệ các mối quan hệ và tình bạn của mình, nếu chúng ta cho phép bản thân hoàn toàn thay đổi bởi tình yêu bên trong chúng, thì điều đó chỉ có thể mang lại lợi ích cho tất cả mọi người. Nếu các mối quan hệ được tiếp cận theo cách này, tôi cảm thấy rằng ngay cả một mối quan hệ tích cực cũng có thể làm phong phú thêm tất cả tình bạn và mối quan hệ của chúng ta với gia đình. Khi nhìn nhận theo hướng này, không cần phải sợ mất đi chính mình khi chúng ta yêu người khác vì mất đi chính mình thực sự có thể là cách duy nhất để có được tình yêu dành cho nhân loại.
Alastair Gornall
