Theo ghi chép, chùa Non Đào (xã Hợp Đức, huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang) được xây dựng từ những năm đầu thế kỷ 19, trên khu đồi rừng có tên Non Đào.
Nhiều du khách khi đến thăm chùa Non Đào đều ca ngợi, nơi đây có địa thế tốt, nằm trên khu đất địa linh nhân kiệt, gọi là “Hoàng Xà quấn thủy” nơi “Huyệt ỷ Long đầu”.
Trải qua hàng trăm năm, chùa Non Đào bị xuống cấp, hư hỏng. Mãi tới năm Bính Tý (1936) và năm Đinh Sửu (1937) là hai năm nông nghiệp cả nước được mùa, đời sống nhân dân cũng khá giả hơn. Do vậy, các cụ đã huy động được nhân dân đóng góp kinh phí để khởi công xây dựng lại chùa, bao gồm: Chính điện là 7 gian chùa ngoài nối với Tam bảo có mặt bằng kiến trúc kiểu “chữ đinh”, ngay phía sau Tam bảo là sân gạch rộng, cùng 5 gian nhà Tổ, hai bên sân phía Tây là 3 gian chăn nuôi, phía Đông là 3 gian nhà bếp. Đến nay, trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo, chùa Non Đào vẫn giữ được kiến trúc truyền thống và những cổ vật quý giá.
Hiện chùa Non Đào vẫn giữ được nhiều cổ vật, trong đó có một quả chuông có đường kính 0,6m, cao 1,1m, được đúc bằng kim loại quý theo hình lục lăng, giữa chuông có mắt viền để thỉnh, quai treo đúc hai hình đầu rồng chầu. Ngoài ra, hệ thống câu đối vẫn được chùa Non Đào lưu giữ, gồm 2 bộ. “Linh tàng ngư lộc Trung Sơn điện/ Huyệt ở long tài tưởng tự tâm”; “Non Đào cổ tự tiền nhân hương công đức/ Tiến Sơn danh thắng hậu thế phúc tự tâm”.
Hệ thống tượng Phật trong chùa trước đây có nhưng không nhiều, năm Tân Tỵ (1941) được bổ sung thêm, toàn bộ tượng được tô, sơn và xếp đặt trật tự, ngăn nắp. Triết lý vô thường của Phật giáo được đặt lên hàng đầu thể hiện trong Tam bảo. Trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ từ năm 1945 đến 1975, nhất là những năm Kỷ Dậu (1969), Canh Tuất (1970), ngôi chùa trở thành nơi dạy học khi Trường Trung cấp Sư phạm Hà Bắc, hệ 7+3 (tiền thân của Trường Cao đẳng Ngô Gia Tự Bắc Giang ngày nay) sơ tán về đây.
Cùng với việc thờ Phật, đầu năm Nhâm Ngọ (1942), nhân dịp khánh thành việc trùng tu, sửa chữa lớn chùa hoàn thành. Cả làng đã mở hội ăn mừng 6 ngày liền, với linh cữu, cờ thần, long đao rước An Vương Hậu Chương công chúa Bảo Trung Hưng tôn thần, vong linh của 49 vị nghĩa sĩ đã hy sinh năm 1871 trong khi chống giặc “Quân Cờ đen” và các liệt sĩ đã hy sinh trong công cuộc chống giặc ngoại xâm bảo vệ Tổ quốc về chùa thờ phụng.
Chùa Non Đào đã trải qua mấy trăm năm qua và kể cả mãi mãi sau này vẫn là trung tâm tín ngưỡng, nơi chốn tổ Phật giáo của nhân dân xã Hợp Đức nói riêng và cả huyện Tân Yên nói chung. Đó cũng là nơi tổ chức lễ hội chùa truyền thống mồng 4 tháng Giêng hằng năm của nhân dân thôn làng. Vào ngày đó, toàn thể bà con, nhân dân trong làng, con cháu đang sinh sống, cư trú xa quê về dự cùng ôn lại truyền thống quê hương, mang đậm bản sắc văn hóa, tín ngưỡng riêng của quê nhà.
Đồng chí Nguyễn Văn Khuê, Quyền chủ tịch UBND xã Hợp Đức, huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang cho biết, những năm qua, Đảng ủy, UBND xã Hợp Đức đã chỉ đạo các cấp ngành tuyên truyền tới người dân, con em xa quê về việc giữ gìn, duy tu các di tích văn hóa-lịch sử trên địa bàn. Trong đó, chùa Non Đào đã làm tốt việc giữ gìn những nét đẹp văn hóa truyền thống của làng quê, kêu gọi được sự ủng hộ của nhân dân nhằm tôn tạo di tích, bảo vệ những di sản văn hóa tiêu biểu đã được các thế hệ người dân nơi đây giữ gìn qua nhiều năm.
Bài và ảnh: ĐỨC THẮNG
