Văn học

Từ mục đích tối hậu là hiển bày chân lý, chúng ta vẽ nên những lý tưởng, vận động những phong trào, dựng nên những tổ chức. Những thứ ấy, nếu cố gắng gìn giữ, bảo vệ, điều hướng một cách khéo léo, có thể phần nào tương hợp với mục đích tối hậu kia, ít ra cũng lợi mình lợi người trong một thời gian hay hoàn cảnh nào đó. Ngược lại, sẽ dẫn đến một kết quả tệ hại, xa vời, chẳng một chút dính nhập đến mục tiêu nhắm đến.

“Đoá hoa hồng trắng như ghim vào tim mẹ. Mẹ không chỉ đau vì mất mẹ, mà còn đau vì ân hận bởi có lỗi với ngoại của con. Mẹ mong sao, con mẹ sống ngoan hiền, để không phải chịu hai nỗi đau cùng lúc”.

Thơ ca dân tộc có một bộ phận thơ Thiền đặc sắc. Nhiều bài thơ của các Thiền sư từ thời Lý (1010-1225) -Trần (1225-1400) vẫn còn được truyền tụng đến ngày nay bởi chúng chứa đựng vẻ đẹp tư tưởng và nghệ thuật rất riêng. Ảnh hưởng Thiền khá rõ trong suốt tiến trình thơ ca dân tộc.

Trong bài thơ “Đi chùa Hương” của Nguyễn Nhược Pháp được yêu thích trong văn học sử thời trước 1945, có bà mẹ dậy sớm, sửa soạn khăn gói lên đường đi lễ chùa Hương cùng với chồng và cô con gái vừa tuổi trăng tròn. Mẹ âu yếm nhìn con trang điểm; con làm đỏm với giọng thơ ngây:

Huệ Năng đang gánh củi bỗng nghe được câu kinh mà ngộ. Ông xin vào tu trong chùa, suốt tám tháng chỉ được thầy giao cho công việc giã gạo dưới bếp. Ngày kia, thầy họp Tăng chúng, bảo mỗi người làm ngay một bài kệ về sở học của mình, ai được thầy chọn sẽ được truyền cho y bát.

Tôi đi chùa từ khi còn rất nhỏ, 5 hay 6 tuổi. Mỗi năm, cứ dịp Tết âm lịch, ngày mồng một, cậu tôi (Thân phụ tôi, gọi là cậu vì là con khó nuôi) dẫn ba anh em tôi đi chùa. Tôi, người anh kế, hơn tôi hai tuổi và ông anh cả, hơn tôi sáu tuổi. Chùa cậu tôi dẫn đi là chùa Phật Lồi ở truông Ái Tử.

Xa Việt Nam, Mẹ chuẩn bị cho tôi nhiều thứ, trong các món quà ấy có một thứ mà có lẽ trong mỗi buổi ăn hẳn nhiên không thể thiếu - muối tiêu.

- Anh được bà con trong tổ nhất trí bầu làm nhóm trưởng nhóm bứt bổi Bình Điền. Ông tổ trưởng tổ dân phố xóm Đinh Công Tráng, công khai thông báo chức vụ mà tôi vừa “đắc cử” nhưng không nói ai bầu. Tôi chưa hề ứng cử vào chức vụ “bứt bổi”, vì từ ngày mẹ sinh ra, tôi chưa hề biết bứt bổi là mặt ngang mặt dọc như thế nào cả.

Nhắm mắt lại tưởng đêm về quá khứ Em nghe gì ngoài tiếng Thu ca Gió trở lạnh mây bay về tứ xứ Khoảng trời Không rỗng lặng la đà

Bài thơ “Thôn dạ” ở phần trước, cụ nói đến cái quả khi chúng ta tiêu trừ được nghiệp chướng thì tâm không còn gì để trói buộc, tâm trở nên rỗng rang, hay bảo là tâm không, hiện tiền; nhưng bằng cách nào để tiêu nghiệp nói chung, riêng cái nghiệp trí tuệ tức là cái nghiệp của thế trí biện thông, là nghiệp của trí tuệ thiện thuộc pháp hữu lậu.