1) Vài nét về nghệ thuật múa
Múa không hẳn thuộc về nghệ thuật sân khấu, còn gọi là kịch nghệ, vì chỉ có vũ kịch (có cốt truyện, nhân vật) là có tính tự sự. Vì vậy, có thể xếp múa ở ranh giới nghệ thuật sân khấu và nghệ thuật âm nhạc. Không có tác phẩm múa nào mà không có âm nhạc (nếu có những thời gian im lặng thì đó cũng là một kiểu im lặng của âm nhạc).
Múa là nghệ thuật biểu lộ chủ yếu là tình cảm bằng những động tác hình thể. Cơ thể của người diễn viên múa là phương tiện, là chất liệu để sáng tạo nghệ thuật. Thể hiện cơ thể của mình qua những động tác, cử chỉ, kèm với trang phục, trang trí, âm nhạc, âm thanh, ánh sáng…, người nghệ sĩ múa tạo nên những tác phẩm. Không có nghệ thuật múa nếu không có cơ thể của người diễn viên, là chất liệu sáng tác.
Vì vậy, trong nghệ thuật múa, cơ thể và sắc đẹp của diễn viên, cả diễn viên nam lẫn diễn viên nữ, là hết sức quan trọng. Nếu không có vẻ đẹp của cơ thể và khuôn mặt thì chỉ có một màn tấu hài tạp kỹ, không có nghệ thuật múa. Chúng ta thấy rõ điều này qua vũ kịch Cái chết của con thiên nga, được biểu diễn bằng một diễn viên nam, mập, xấu, thô kệch. Dù làm đúng những động tác của vở vũ kịch, không có vở vũ kịch Cái chết của con thiên nga ở đây, vì không có chất liệu sáng tác, không tạo nên cảm xúc, mà thay vào đó là một tiết mục hề, gây cười!
Do đó, diễn viên múa được tuyển chọn rất gắt gao, ngay từ nhỏ, có chế độ ăn kiêng nghiêm ngặt để giữ hình thể thon thả, không bị béo phì. Nếu béo phì, tức là cơ thể không còn đẹp nữa, điều đó có nghĩa là diễn viên phải giải nghệ, giã từ sân khấu múa.
Do vẻ đẹp của cơ thể là lợi thế sáng tác, nên tất nhiên, nghệ thuật múa triệt để khai thác lợi thế này. Chúng ta cứ xem cách phục trang của nghệ sĩ múa ba lê thì hình dung được vấn đề. Có dùng y phục kín đáo hơn do yêu cầu của tác phẩm thì cũng không thể bỏ qua được vẻ đẹp của cơ thể.
Như thế, sáng tạo nghệ thuật bằng chính cơ thể, dùng một thứ ngôn ngữ cơ thể, múa là một nghệ thuật dễ đi vào hướng gợi dục, gợi tình.
Có một số nhà biên đạo múa, đạo diễn múa cố gắng đưa chất suy tưởng vào múa, nhưng muốn gì thì cũng phải đi từ ngôn ngữ cơ thể. Người ta đến với múa là để xem diễn viên biểu diễn bằng những động tác cơ thể, không phải để nghe nhạc, nghe hát, dù những thứ này vẫn được sử dụng.
2) Một số câu chuyện về múa trong Phật giáo
Các tác phẩm kịch, phim… miêu tả cuộc đời Đức Phật hầu như đều thể hiện sự kiện ma nữ quyến rũ Đức Phật bằng những điệu múa gợi tình. Uốn éo, lắc lư, nhún nhảy, với cơ thể của người nữ, trong truyền thống đạo Phật, là sự mê hoặc, dục lạc. Điều đó càng rõ nét nếu diễn viên múa trang phục không kín đáo.
Có một cái gì đó không bình thường khi Đức Phật Tổ, Quan Âm và Ngọc Hoàng cùng ngồi uống rượu xem múa sau khi bắt được Tôn Ngộ Không trong phim Tây Du Ký. Đạo diễn muốn bôi nhọ cái triều đình của thần tiên, cho nó cái vẻ dung tục của hạ giới (1).
Tuy nhiên, điều kỳ lạ, là nhiều Phật tử không thấy được điều rất phản cảm khi trong điệu múa thể hiện Phật Quan Âm nghìn tay, nghìn mắt dàn dựng và thu hình tại Trung Quốc, những diễn viên thể hiện hình tượng Phật bà Quan Âm, trang phục bó sát người, hở lưng, hở bụng, hở vai… Nếu không được giới thiệu trước và không có những động tác mô phỏng các bức tượng Quan Âm Thiên thủ Thiên nhãn, thì nhìn vào chỉ riêng cơ thể người diễn viên với trang phục như thế, khán giả khó có thể nghĩ đó là Quan Âm!
3) Đã có biểu hiện xu hướng múa du nhập ngày càng sâu đậm vào ca nhạc Phật giáo
Hầu như, chương trình văn nghệ Phật giáo nào bây giờ cũng có múa. Múa do những nhóm diễn viên múa nghiệp dư Phật tử và cả những nhóm nghệ thuật múa chuyên nghiệp (các vũ đoàn). Các tiết mục múa trong văn nghệ Phật giáo tất nhiên phải có chùa, có Phật, có lễ nhạc, thậm chí tụng niệm, nhưng tất nhiên nó không thể tách rời khỏi đặc trưng cơ bản của nghệ thuật múa: ngôn ngữ hình thể, từ những màn múa minh họa đến những vở múa hoàn chỉnh…
Ở đây, người viết không nhằm vào một trường hợp, một chương trình, một đơn vị cụ thể nào. Hơn nữa, múa thâm nhập đều với các chương trình văn nghệ Phật giáo, hầu như đều khắp mọi nơi.
Chúng tôi xin dừng lại ở đây để bạn đọc suy nghĩ và có ý kiến phát biểu về vấn đề có nên đưa múa vào văn nghệ Phật giáo, nếu đưa thì đưa đến mức độ nào, có cần một mức độ giới hạn nào đó chăng, tu sĩ Phật giáo xem múa thì có vấn đề gì chăng?
Riêng chúng tôi, đều dễ nhận thấy văn nghệ Phật giáo mà không có múa thì có phần tẻ nhạt, nhưng nhiều màn múa có vẻ quá đà…
MT
(1) Phim truyền hình nhiều tập do Truyền hình Trung ương Trung Quốc CCTV thực hiện, đạo diễn Dương Khiết. Trong phim, để ăn mừng chiến thắng đối với Tôn Ngộ Không, Phật Trời uống rượu, xem tiên nữ múa!
