Có một quan niệm cổ rằng trời hình tròn còn đất thù hình vuông. Quan niệm này không chỉ người Việt – phương Đông mà cả người phương Tây cũng nghĩ vậy. Chả vậy mà ông Galilê, nhà vật lý thiên văn học trứ danh của Ý đã phải chịu lên giàn hỏa thiêu vì dám nghĩ khác Tòa Thánh rằng trái đất không vuông mà tròn đó thôi. Song chuyện vuông tròn trái đất trong quan niệm cảu người Việt cổ còn có phần khác nữa, nó mang thêm ý niệm về tượng số học, trong triết học về âm dương, ngũ hành.
 |
| Một cuộc thi gói bánh chưng |
Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam có câu chuyện kể về Lang Liêu. Chàng Liêu là con út của vua Hùng. Vào dịp Tết, trong một cuộc thi chọn người kế vị ngai vàng, các vị hoàng tử đua nhau dâng đồ quý hiếm như sơn hào hải vị, ngọc ngà châu báu lên vua cha thì riêng chàng lại chỉ dâng vua đôi cặp bánh khiêm nhường, giản dị này. Điều đặc biệt khác thường là cặp bánh giản dị và có phần rẻ tiền lại mang trong nó cả một ý niệm triết học về vũ trụ và giầu ý nghĩa nhân sinh mà một người bình thường, một dân tộc xoàng xĩnh thì không thể nào chế tác ra được.
 |
| Xếp nhân bánh chưng |
Cũng vẫn chuyện trời tròn đất vuông, bánh dày hình tròn tượng trưng cho trời, bánh chưng hình vuông tượng trưng cho hình đất. Theo quan niệm xưa thì hình vuông thuộc âm còn vì nó góc cạnh, vuông vắn, hình khối tượng hình cụ thể có thể sờ mó, cân đong được và nó thuộc đất. Còn hình tròn thuộc dương, trời vì nó không có góc cạnh, hình khối cụ thể, vì nó có thể dãn nở vô cùng. Đồng bánh dày mang tượng trời vì lẽ ấy và cũng vì lẽ trời đó mà đồng bánh dày chỉ làm bằng duy nhất một nguyên liệu là gạo. Bánh hình tròn, màu trắng, không nhân vị. Màu trắng là màu vô màu, không nhân vị gì vì trời thì đâu có nhân vị gì.
 |
| Bánh dày hình tròn, màu trắng, không nhân vị. Màu trắng là màu vô màu, không nhân vị gì vì trời thì đâu có nhân vị gì. |
Bảo đồng bánh chưng thuộc đất, và đặt đủ 5 loại nhân vị (ngũ hành) cho nó, như gạo màu trắng – thuộc kim, nhân đậu màu vàng thuộc thổ, nhân thịt màu phớt đỏ thuộc hỏa, nước luộc bánh thuộc thủy và lá dong gói bánh, lá thuộc mộc. Vậy là có đủ ngũ hành kim, mộc, thủy, hỏa, thổ 5 loại chất có trong quả đất này. Thêm nữa, bánh dày thuộc dương, tượng trời ví như người cha, còn bánh chưng thuộc âm, tượng đất ví như người mẹ. Ngày Tết con cái dâng lên cha mẹ cặp bánh mang giá trị như vậy, còn gì đầy đủ ý nghĩa và quý giá bằng. Chẳng phải chỉ trái đất mới xứng đáng với đầy đủ biểu tượng về các hợp chất thế gian vậy sao.
Tôi nghĩ, không rõ có quá tín ngưỡng, quá sùng bái dân tộc mình không, thật khó có nơi nào trên thế giới này có được một cặp bánh – thứ sản vật, đồ ăn tưởng bình thường, mà lại mang trong nó cả quan niệm, biểu tượng triết học về lẽ trời – đất, âm dương, ngũ hành – một quy luật vận động sự sống thế gian như dân tộc Việt.
Với lý do vô vàn riêng biệt và quý giá như vậy, cặp bánh chưng, bánh dày mới được dùng làm vật thiêng lễ tổ tiên nòi giống vào một ngày lễ trọng bậc nhất của dân tộc là ngày Tết Nguyên Đán, ngày khởi đầu cho một năm với 24 tiết khí trong lịch mặt trăng vô cùng quan thiết với đời sống của người dân xứ lúa nước, thuộc nền Văn minh Văn Lang – Văn minh Sông Hồng ngàn tuổi.
