Từ đây Phật luôn là ngọn gió mát lành an ủi mọi người. Chúng sinh vui mừng reo lên “Vui thay Phật ra đời”. Qua hình ảnh của Phật, người ta tự tìm thấy con đường hướng thượng cho mình trong mối tương thông giữa người với người. Ngày Phật đản là ngày dành cho ông Phật sơ sinh bé nhỏ nhưng lúc hương hoa nghi lễ dâng lên, ta như quên ý nghĩa của sự hiện diện ông Phật sơ sinh bé nhỏ kia. Không nhớ ông Phật bé con cần điều gì … Ngài mới hồn nhiên xinh xắn làm sao, mỗi bước chân đều có hoa sen nâng lấy gót chân. Một tay chỉ trời, một tay chỉ đất, Ngài nói “Thiên thượng thiên hạ, duy ngã độc tôn”. Vì quên nên có người hiểu câu nói là lời tán tụng sau này, khi Phật trở nên Bậc Đại giác, chớ Phật lúc nhỏ sơ sinh làm sao nói được. Những người không có tâm linh hoặc quá duy lý thì cho cuộc đời làm gì tuyệt đối có ai vĩ đại, độc tôn, siêu phàm. Lại nữa, vài ngàn năm trước, con người còn ngạc nhiên trước sự biến hóa của vũ trụ vô thường, mọi cái không thể tự có, nhất nhất do bàn tay ông trời xếp đặt.
“Thiên thượng thiên hạ, duy ngã độc tôn” của Phật ngoan đồng phủ nhận thần linh, phủ nhận ông trời để tôn vinh con người, đưa con người lên vị trí cao nó mới mẻ làm sao. Thử hình dung sự phản kháng của xã hội thời đó như thế nào trước quan điểm như vậy, để rồi cuối cùng lại chấp nhận Phật. Phước cho những ai không chứng kiến mà vẫn nghe được. Nếu là Phật tử tin ở Phật, ngày Lễ Phật đản vẫn tiếp tục kể câu chuyện đã được nghe từ thuở xa xưa. Ngài hồn nhiên chân bước đi trên những đóa hoa sen. Một tay chỉ trời, một tay chỉ đất, nói rằng “Thiên thượng thiên hạ, duy ngã độc tôn”.
II
Lý do tôi xem câu nói đầu tiên của Phật khi mới ra đời không chỉ là ẩn dụ, tượng trưng mà báo trước sự nhiệm mầu, siêu phàm. Là vì trước hết người theo đạo Phật luôn là những người suy tư về chân lý. Khởi đầu việc tìm kiếm chân lý chính là cuộc hành trình tìm kiếm, xác định bản thân, đâu là tự tánh, bản lai trước khi hiểu ra cõi đời hữu hạn mà lại vô hạn và ngược lại vô hạn có trong hữu hạn, nói chung vô thường có mặt mọi nơi. Cũng không phải dễ dàng nhận ra chân lý mà phải trải qua bao lần lột xác trăn trở. Qua bao giai đoạn ngạc nhiên, hoài nghi, tư vấn đôi khi lại lầm lạc nữa. Con người cứ tiếp tục ra vào thăm thẳm một cõi tâm linh và trong cuộc hành trình, chẳng những người bình thường ngạc nhiên mà cả triết giả từ Đông sang Tây cũng ngạc nhiên khi bất ngờ khám phá. Chính trẻ con ngây thơ là suối nguồn của mọi suy tư, thắc mắc. Nhận xét của trẻ con nhiều điều khiến cho người lớn ngẩn ngơ, thích thú. Ai cũng dễ dàng tìm thấy những thí dụ. Như tôi có lần đứng trước thằng cháu lên ba tuổi, nó biết con rùa nhưng chưa biết đồi mồi, lập tức nó kêu con đồi mồi là “con rùa bông”. Thằng bé đã sáng tạo ra ngôn ngữ thú vị. Tuy nhiên thời gian sau tôi ngẫm nghĩ. Chính người lớn mới là kẻ sáng tạo nhưng đôi khi sự sáng tạo ấy ngày càng đi xa bản chất sự vật. Riêng với thằng bé, thế giới nguyên sơ như mặt hồ chưa gợn sóng, hiện tượng như thế nào cứ gọi y tên “con rùa bông”. Vì thế mà có người nói tuổi thơ chính là thiên đường mà người lớn đã đánh mất. Nhà triết học Karl Jasper kể câu chuyện khác. Ông nghe một đứa trẻ tâm sự “Em thường nghĩ em là kẻ khác. Nhưng em vẫn cứ là em”. Ban đầu nhà triết học thấy đó là ngô nghê nhưng sau ngẫm nghĩ mới thấy đó là triết lý thâm trầm. Trẻ con cũng linh cảm được mọi thứ, có những thứ nó không tự giải đáp được nên trước hết tự nhận thức về mình. Đã có nhận thức, tức là Phật ở trong người bé nhỏ kia đã vận động… Ta đừng ngạc nhiên. Bao giờ ngày kỷ niệm Phật ra đời cũng bắt đầu bằng câu chuyện. Hài nhi Phật mỗi bước đi đều có hoa sen đỡ lấy gót chân. Một tay chỉ trời một tay chỉ đất. Phật ngoan đồng hồn nhiên “Thiên thượng thiên hạ, duy ngã độc tôn”.
III
Sở dĩ tôi dài dòng vì trở về với ngày lễ mừng Phật ra đời không gì sâu sắc bằng tìm thấy ý nghĩa của ngày này. Với một em bé bình thường thôi ta có nhận ra rằng ta thương rồi ôm lấy em bé nưng niu là vì chính nhu cầu của ta, vì ta, chớ không phải vì chính nhu cầu của đứa bé. Do đó ta hay gặp trường hợp đứa bé lấy làm khó chịu đưa tay đẩy ta ra. Riêng Phật hài đồng bé nhỏ chẳng bao giờ làm thế. Ngài hồn nhiên đứng trên hoa sen, tay đưa chỉ trời, tay đưa chỉ đất tuyên bố “Thiên thượng thiên hạ, duy ngã độc tôn”. Nhưng chúng ta phải tự hiểu rằng Phật muốn nói thêm với ta mà chẳng bao giờ nói – còn con, con là ai. Lòng thành kính ý nghĩa sâu sắc về ngày lễ kỷ niệm Phật ra đời là nhu cầu của ta, đừng quên còn nhu cầu của Đức Phật là từ bi. Vậy tại sao nhân ngày này ta không nhìn lại bản thân của chính mình, ta là ai ở cõi đời này để không phụ công ơn của Đức Từ phụ. Đừng tìm kiếm Đức Phật mà không hỏi lòng mình…
