Từ Lương Xâm cùng với Đền Phú Xá, Phủ Thượng Đoạn là một trong ba “linh từ” nổi tiếng của quận Hải An. Trên địa bàn quận Hải An hiện có 24 Di tích lịch sử thờ Đức Vương Ngô Quyền, Từ Lương Xâm Di tích lịch sử văn hoá quốc gia được suy tôn là “Từ Cả”- nơi đứng đầu phụng thờ Đức Vương Ngô Quyền, là chứng tích lịch sử còn lưu giữ lại về một trận Bạch Đằng giang “vang dội đến nghìn thu” với nhiều giá trị lịch sử lớn lao để lại cho hậu thế ngày nay.
Với giá trị văn hóa và ý nghĩa lịch sử, Di tích Từ Lương Xâm được Bộ Văn hóa Thông tin nay là (Bộ Văn hóa- Thể thao và Du lịch) công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia năm 1986, chứa đựng nhiều nội dung liên quan đến chiến thắng Bạch Đằng lần thứ nhất năm 938 của quân và dân ta dưới sự lãnh đạo Ngô Quyền; được coi là một đài tưởng niệm vị Anh hùng dân tộc Ngô Quyền – Ông Tổ trung hưng của nền độc lập Việt Nam.
Theo sử sách, Từ Lương Xâm được xây dựng nguy nga từ thời Hậu Lê và trùng tu lại vào thời Nguyễn. Vì vậy, toàn bộ kiến trúc từ hiện nay mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn, chỉ có một số kiến trúc là mang phong cách nghệ thuật thời Lê. Nhìn toàn cảnh, ngôi từ có bố cục kiểu “nội công, ngoại quốc” liên hoàn khép kín. Toạ lạc trên khu đất rộng, cao ráo, có nhiều cây cổ thụ, trên nền bản doanh và kho lương của Ngô Quyền chống giặc Nam Hán năm xưa. Không chỉ kiến trúc, những cổ vật trong từ mỗi khi chiêm ngưỡng sẽ mang lại cho du khách những cảm giác khác lạ. Trong từ hiện còn lưu giữ thấy 3 chiếc cọc Bạch Đằng là chứng tích của trận Bạch Đằng năm 938. Đến nay, Từ Lương Xâm còn lưu giữ được 25 đạo sắc chính và hơn 20 sắc phong được sao lại có niên đại năm 1522 đến năm 1924. Trong các sắc phong đó, nhiều triều đại suy tôn Đức Vương Ngô Quyền là “Thượng đẳng tối linh đại vương”, là “Ngô Vương Thiên tử” và nhiều mỹ tự.
Toàn cảnh Lễ hội truyền thống Từ Lương Xâm năm 2023
Phía bên trái khuôn viên mở rộng của di tích Từ Lương Xâm là tượng đài Đức Vương Ngô Quyền được dựng vào năm 2010 trên một khu đất có diện tích 1.500 m2. Tượng được xây dựng bằng chất liệu đá đúc Granit – phủ đồng điện phân, tổng chiều cao tượng và bệ là 11,37m. Tượng nhìn về phía Đông, phía cửa sông Bạch Đằng – nơi diễn ra trận Bạch Đằng lịch sử năm 938. Tượng đứng trong tư thế như đang chỉ huy trận chiến, tay phải chỉ thẳng về phía cửa sông Bạch Đằng như đang điều hành trận đánh, tay trái đặt lên chuôi gươm. Công trình xây dựng tượng đài Đức Vương Ngô Quyền có ý nghĩa lớn đối với nhân dân quận Hải An, đó là biểu tượng về lòng yêu nước, tinh thần đại đoàn kết và tự hào dân tộc.
Ngoài lưu giữ nhiều hiện vật, cổ vật có giá, Di tích này còn có hệ thống cây cổ thụ, trong đó nhiều cây gạo hoa đỏ có niên đại hơn 500 năm, điều đó càng tôn lên vẻ đẹp cổ kính của Di tích, thu hút hàng nghìn lượt du khách mỗi dịp Tết đến, xuân về. Hàng năm, vào ngày 16 tháng Giêng, Lễ hội Từ Lương Xâm lại diễn ra, thu hút hàng vạn du khách và người dân địa phương về dự. Đây cũng là Lễ hội lớn nhất của quận Hải An, là Lễ hội duy nhất khiến hầu hết người dân địa phương sẵn sàng gác bỏ mọi bộn bề của cá nhân, gia đình dành cho Lễ hội. Năm 2022, Lễ hội Từ Lương Xâm được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Nét độc đáo, khác với các lễ hội làng xã là nghi thức hành lễ với các đội tế “Tứ Linh Từ” của Lương Xâm và một số di tích thờ Ngô Quyền thuộc quận Hải An về hợp tế tại Từ Lương Xâm và lễ rước truyền thống với sự tham gia của các đoàn rước của các làng có Di tích thờ Ngô Quyền như: Lương Xâm, Xâm Bồ Hạ Lũng, Hạ Đoạn và lễ rước của các phường và lễ rước kiệu hội tụ về chầu trước cửa “Từ Cả” Từ Lương Xâm – một trong “tứ linh từ” linh thiêng của huyện cổ An Dương và là “tam linh từ” của quận Hải An ngày nay, tạo lên cuộc hành lễ quy mô hướng về cội nguồn.
Lễ hội truyền thống Từ Lương Xâm năm 2024, Kỷ niệm 1086 năm chiến thắng Bạch Đằng và 1080 năm ngày mất của Đức Vương Ngô Quyền sẽ được quận Hải An tổ chức từ ngày 23/02/2024 đến ngày 26/02/2024 (tức ngày 14 đến ngày 17 tháng Giêng năm Giáp Thìn). Lễ Tế hàng quận được tổ chức vào 8h00’ ngày 23/02/2024 (tức ngày 14 tháng Giêng năm Giáp Thìn). Lễ hội sẽ khai mạc vào hồi 8h00’ ngày 24/02/2023 (tức ngày 15tháng Giêng năm Giáp Thìn).
Sau phần lễ khai mạc: các hoạt động phần hội sẽ diễn ra trong 3 ngày từ chiều ngày 24/2 đến hết ngày 27/2 (tức ngày 15,16,17 tháng Giêng năm Giáp Thìn) với các hoạt động thể thao như: bóng chuyền, kéo co, nhẩy bao bố, cờ tướng; các trò chơi dân gian: bịt mắt bắt dê, bịt mắt đập liêu, hội thi chim chào mào hót, viết thư pháp và Đêm văn nghệ do Đoàn Chèo Hải Phòng biểu diễn vào 19h30 ngày 24/2 tức ngày 15 tháng Giêng năm Giáp Thìn.
Đây là một hoạt động văn hoá lớn của quận Hải An nhằm tuyên truyền sâu rộng trong nhân dân về thân thế, sự nghiệp và tri ân công lao to lớn của người Anh hùng dân tộc Ngô Quyền về chiến thắng Bạch Đằng lịch sử và Di tích Từ Lương Xâm – Đại bản doanh của Ngô Quyền năm 938; qua đó nhằm khơi dậy niềm tự hào dân tộc, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, tình yêu quê hương đất nước, động viên các tầng lớp Nhân dân tích cực thi đua hoàn thành tốt các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hoá – xã hội, an ninh- quốc phòng của quận năm 2024. Đồng thời là dịp quảng bá, tạo sự đồng thuận, huy động các nguồn lực, quyết tâm xây dựng Di tích lịch sử văn hoá quốc gia Từ Lương Xâm được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt./.
Vũ Liễu
Nguồn: Haiphong.gov.vn
